هنر
میترا علوی طلب
چکیده
چکیده
حضور شخصیت‌های زن در نمایشنامه‌های دوران تکوین ادبیات‌نمایشی ایران یعنی قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم، حالات و جلوه‌های متفاوتی یافته و به شکلی متناقض‌نما طرح شده است. دگرگونی‌های جامعه-شناختی در سدۀ سیزدهم خورشیدی که حاصل رویارویی با جهان غرب بود، از یک سو رشد موقعیت زنان را ضروری می‌ساخت و از دیگر سو، به ترس و اضطرابی ...
بیشتر
چکیده
حضور شخصیت‌های زن در نمایشنامه‌های دوران تکوین ادبیات‌نمایشی ایران یعنی قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم، حالات و جلوه‌های متفاوتی یافته و به شکلی متناقض‌نما طرح شده است. دگرگونی‌های جامعه-شناختی در سدۀ سیزدهم خورشیدی که حاصل رویارویی با جهان غرب بود، از یک سو رشد موقعیت زنان را ضروری می‌ساخت و از دیگر سو، به ترس و اضطرابی دامن زد که با برجسته شدن این جایگاه همراه و قرین بود. این دوران همزمان است با شکل‌گیری ادبیات‌نمایشی و تئاتر در ایران به مثابۀ پدیده‌ای جدید که از سوی نویسندگان و کنش‌گران این عرصه بستر مناسبی برای طرح مسائل اجتماعی و سیاسی تلقی می‌شد. در پژوهش حاضر با ابتناء به رویکرد بازتاب در جامعه‌شناسی هنر، که آثار هنری را آینه‌ای در برابر اجتماع تلقی می‌کند، به تحلیل‌گفتمان‌انتقادی نمایشنامه‌های شاخص این دوران از نویسندگانی همچون آخوندزاده، میرزاآقاتبریزی، کمال‌الوزاره محمودی، عبدالحسین نوشین، حسن مقدم و رفیع حالتی پرداخته‌ایم. نمایشنامه‌های منتخب با روش توصیفی و تحلیلی و به شیوه‌ای که نورمن فرکلاف پیشنهاد می‌دهد، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در سطح توصیف به پلات نمایشنامه به عنوان یکی از مهمترین جنبه‌های درام و کارکرد شخصیت‌های زن در آن پرداخته‌ایم. در سطح تفسیر با نگاهی به وقایع اجتماعی مربوط به زنان در این دوره کوشش شده بین کنش‌گری زنان در نمایشنامه و میزان و نقش آنان در جامعه مقایسه‌ای صورت گیرد. سرانجام در مرحله تبیین، علت فاصله بین تغییر پارادایم‌های اجتماعی و نقش زنان در نمایشنامه‌ها بررسی شده است. از تحلیل نمایشنامه‌ها در بستر گفتمانی دوران این نتیجه حاصل گردید که با اینکه در این دوران همواره بر نقش کلیدی زنان در اجتماع و ارتقاء آنان تا حد سوژۀ سخنگو به عنوان یکی از نمودهای پیشرفت تأکید می شود، اما همچنان حاکمیت گفتمان مردسالارانه و هراس از برکشیدن زنان، چنان با اقتدار بر نمایشنامه‌های این دوران صدساله سایه افکنده است که نقش زنان یا با مفاهیمی همچون مکر و فریبکاری و توطئه همراه است و یا شخصیت های نمایشیِ زن در حد ابژة نظربازیِ مردان و اغواگری باقی می مانند.
