Document Type : Research Paper

Authors

1 Ph.D. Candidate in Archaeology, Unversity of Mohaqqeq Ardabili

2 Associate Professor in Archaeology, University of Mohaqqeq Ardabili, Iran

3 Assistant Professor in Archaeology, University of Mohaqqeq Ardabili

Abstract

Historical texts by narrative men of the rulers and the great men of history have said often less about ordinary people, especially women. In fact, women, despite being half of human society and educators of men and the next generation, have had an undeniable influence on social relations, the preservation and perpetuation of traditions, customs and even political games in historical periods. But in most cases, for cultural reasons, less mention is made of their presence in society or defined in the shadow of men. Therefore, archaeological methods and the study of cultural materials are very valuable and useful for clarifying the subject and answering the existing gaps and questions; because archeology has used cultural materials to rebuild communities, culture and people's roles. The present article examines the miniatures of the Tabriz school as material evidence of the Safavid period and tries to compare the image of women presented in the texts of the Safavid period with the remaining images of them in the miniatures of the Tabriz school and the contradictions and similarities between the two. The miniatures of Shahnameh of Shah Tahmasp, Khamse of Nizami and Haft Awrang of Jami showed that women in Safavid Tabriz School at the same time at least during that period, contrary to historical texts have highlighted more active role in the community. 

Keywords

[1] آژند، یعقوب (1384). مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشهد، تهران: فرهنگستان هنر.
[2] احمدی، نزهت (1383). «نقش زنان در ایجاد بناهای مذهبی در پایتخت صفویان»، بانوان شیعه، ش اول، ص25ـ30.
[3] ارجح، ا. (1391). «موقوفات زنان در دورة صفوی و عثمانی»، تاریخ روابط خارجی، دورة 13 و 14، ش 52 و 53، ص1ـ11.
[4] اکبری، امیر؛ راسله رضاپور (1392). «نقش زنان در تحولات سیاسی عصر صفویه»، زن در تاریخ اسلام (مجموعه مقالات سمینار بین‏المللی زن در تاریخ اسلام). تهران: کویر، ص 1ـ37.
[5] الگود، س. (1357). طب در دورة صفوی، ترجمة م. جاویدان، تهران: دانشگاه تهران.
[6] انصاری‌یکتا، م؛ ر. احمدی پیام (1393). «بررسی تطبیقی پوشش زنان تصویرشده در شاهنامۀ بایسنقری و شاهتهماسبی»، زن در فرهنگ و هنر، س6، ش4، ص531ـ551.
[7] آزاد، حسن (1366). پشت پرده‏های حرمسرا، تهران: انزلی.
[8] باربارو، جوزافا؛ کاترینو زنو، آمبروزیو کنتارینی و همکاران (1381). سفرنامه‏های ونیزیان در ایران، شش سفرنامه، ترجمة منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
[9] بی‏نام (1373). داستان‏های نظامی گنجوی، به مناسبت برگزاری کنگرة نهمین سدة تولد شاعر گران‌قدر ایرانی نظامی گنجوی، تهران: فرهنگسرا.
[10] بی‏نام (1378). مینیاتورهای هفت‌اورنگ جامی (مرقع سلطان ابراهیم‏میرزا) آشنایی با شاهکارهای هنر ایران (مجموعه شمارة 2). تهران: فرهنگسرا.
[11] پارسادوست، م. (1375). شاه اسماعیل اول، تهران: انتشار.
[12] تاورنیه، ژ. ب. (1366). سفرنامة تاورنیه، ترجمة ا. نوری، تصحیح ح. ارباب شیروانی، تهران: سنایی.
[13] تقوی، ع.؛ م. موسوی (1392). «بررسی حضور اجتماعی زنان و سیر تحول پوشش در نگاره‏های عصر صفوی»، زن و فرهنگ، س5، ش18، ص 81ـ102.
[14] جسیم، اسماعیل (1393). زن و خانواده در مسیر تاریخ، تهران: علمی.
[15] جعفری، ع. ا. (1392). «نقش زنان صفوی در مشروعیت‌پذیری دولت‏های ایرانی پس از صفوی»، زن در تاریخ اسلام (مجموعه مقالات سمینار بین‏المللی زن در تاریخ اسلام). تهران: کویر، ص118ـ131.
[16] جعفریان، رسول (1375). سفرنامۀ منظوم حج از بانوی اصفهانی از دورۀ صفوی، تهران: مشعر.
[17] حاتم‏زاده، زینب (1383). وضعیت زنان در عصر صفوی از دید سیاحان اروپایی، تهران: نقش سیمرغ و برگ زیتون.
[18] حجازی، بنفشه (1381). ضعیفه: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی، تهران: قصیده‏سرا.
[19] حسینی استرآبادی، ح. (1366). تاریخ سلطانی، از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش ا. اشراقی، تهران: علمی.
[20] خواندمیر، غیاث‏الدین بن همام‏الدین (1387). حبیب‏السیر فی اخبار افراد بشر، تهران: هرمس.
[21] خیراندیش، عبدالرسول (1380). «سیری در دشواری‏های مطالعات تاریخی راجع به زنان در تاریخ ایران»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 6 (30). ص 3ـ5.
[22] دارک، کن. آر (1387). مبانی نظری باستان‏شناسی، ترجمة کامیار عبدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
[23] دانش، فاطمه (1392). «خانش‏بیگم، بانوی شیعه در یزد (پیوند از تصوف تا سلطنت)»، زن در تاریخ اسلام (مجموعه مقالات سمینار بین‏المللی زن در تاریخ اسلام). تهران: کویر، ص213ـ233.
[24] رابینسن، ب. و. (1376). هنر نگارگری ایران (1313-751/1896-1350)، ترجمة یعقوب آژند، تهران: مولی.
[25] راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، مناظری از زندگی اجتماعی ایران، تهران: نگاه.
[26] رفیعی مهرآبادی، ا. (1352). آثار ملی اصفهان، تهران: انجمن آثار ملی.
[27] روملو، حسن بیک (1384). احسن‌التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
[28] زرین‏باف شهر، فریبا؛ مروار، محمد (1384). «فعالیت‏های اقتصادی زنان صفوی در زیارت‌گاه شهر اردبیل»، نامة تاریخ‏پژوهان، س اول، ش 3، ص80ـ102.
[29] ستاری، جلال (1373). سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.
[30] شایسته‏فر، مهناز (1388). «نقش زنان بانی در گسترش معماری عصر تیموری و صفوی»، نامة پژوهش فرهنگی، س10، تابستان، ش6، ص70ـ 99.
[31] شایسته‏فر، مهناز؛ خزایی، محمد؛ عبدالکریمی، شهین (1393). «بررسی جایگاه اجتماعی زنان و کودکان در دورۀ شاه طهماسب صفوی (930ـ983 ق) براساس تطبیق نگاره‏های نسخ شاهنامۀ طهماسبی و هفت‏اورنگ جامی»، زن در فرهنگ و هنر، س 6، ش 2، ص 189ـ208.
[32] شجاع، عبدالمجید (1384). زن، سیاست و حرمسرا در عصر صفوی، تهران: امید مهر.
[33] غفاری‌‏فرد، عباسقلی (1383). زن در تاریخ‏نگاری صفوی، تهران: امیرکبیر.
[34] فاگان، برایان (1382). سرآغاز: درآمدی بر باستان‏شناسی (اصول، مبانی و روش‏ها)، ترجمة غلامعلی شاملو، تهران: سمت.
[35] فرهمند، ماندانا (1392). وضعیت سیاسی اجتماعی زنان در عصر صفوی (907ه ‌ق‌ـ1135 ه ق)، انتشارات جوهر حیات.
[36] فلسفی، ن. (1371). زندگانی شاه عباس اول، تهران: علمی.
[37] قلی‏زاده، آذر (1383). «نگاهی جامعه‏شناختی به موقعیت زنان در عصر صفوی»، پژوهش زنان، س2، ش2، ص77ـ88.
[38] کارری، جووانی فرانچسکو جملی (1348). سفرنامة کارری، ترجمة عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، ادارة کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، تهران: فرانکلین.
[39] کریم‏اف، کریم (1385). سلطان محمد و مکتب او، ترجمۀ جهان‏پری معصومی و رحیم چرخی، انتشارات دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
[40] کریمیان، حسن؛ جایز، مژگان (1386). «تحولات ایران عصر صفوی و نمود آن در هنر نگارگری»، مطالعات هنر اسلامی، ش 7، ص 65ـ88.
[41] کورکیان، ا. م. و ژ. پ. سیکر (1377). باغ‌های خیال، هفت قرن مینیاتور ایران، ترجمة پرویز مرزبان، تهران: فرزان.
[42] گروبه، ارنست؛ سیمز، الینور (1374). هنرهای ایران، ترجمة پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز.
[43] گیدنز، آنتونی (1383). درآمدی بر جامعه‏‏شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نی.
[44] لطفی، مریم (1392). «زنان واقفۀ بقعة شیخ صفی‏الدین اردبیلی»، زن در تاریخ اسلام (مجموعه مقالات سمینار بین‏المللی زن در تاریخ اسلام). تهران: کویر، ص442ـ451.
[45] معمارزاده، محمد (1388). «نقاشی عصر صفوی (مکتب تبریز و اصفهان)»، جلوة هنر، ش2، ص 39ـ46.
[46] ممبره، میکله (1393). سفرنامه (فرستاده‏ای به سوی فرمانروای صوفی ایران). ترجمة ساسان طهماسبی، اصفهان: بهتا پژوهش.
[47] منشی قزوینی (1378). جواهر‏الاخبار، به کوشش محسن بهرام‏نژاد، تهران:  میراث مکتوب.
[48] منشی قمی، ا. ب. ح. (1383). خلاصة‏التواریخ، به تصحیح ا. اشراقی، تهران:  دانشگاه تهران.
[49] موسوی بجنوردی، م. ک. (1367). دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی انتشارات مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
[50] مهرآبادی، میترا (1379). زن ایرانی به روایت سفرنامه‏نویسان فرنگی، تهران: روزگار.
[51] میثمی، س. ح. (1389). موسیقی عصر صفوی، تهران: متن.
[52] نیکنامی، کمال‏الدین؛ سعیدی هرسینی، محمدرضا؛ دژم‏‏خوی، مریم (1390). «درآمدی بر تاریخچة مطالعات زنان در باستان‏‏شناسی»، زن در فرهنگ و هنر، س2، ش 3، ص5ـ17.
[53] واصفی، زین‏الدین محمود (1349). بدایع‏الوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
[54] هینتس، والتر (1362). تشکیل دولت ملی در ایران: حکومت آق قویونلو و ظهور دولت صفوی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
[55] یاسینی، راضیه (1393). تصویر زن در نگارگری، تهران:  علمی و فرهنگی.
[56] Anonymous (2011). The Shahnama of Shah Tahmasp, The Persian Book of Kings, New York: The Metropolitan Museum of Art.
[57] Dickson and Welch, S. C., 1981. The Houghton Shahnamah, Cambridge.
[58] Gholsorkhi S. (1995). “Pari Khan Khanum: A Masterful Safavid Princess”, Iranian Studies, 28(3), PP 143-156.
[59] Jenkinson, Anthony (1886). Early voyages and travels to Russia and Persia, ed. Delmar Morgan and C. H. Coote, New York: Burt Franklin.
[60] Shirazi, F., 2016. “Women’s Sexuality: the Safavid Legacy”, Anthropology Research, (3), PP 5-15.
[61] Simpson, Maria Shreve (1998). Persian Poetry, Painting and Patronage, Illustrations in a Sixteenth/ Century Masterpiece, New Haven-London: Yale University Press.
[62] Titely, Norah M. (1983). Persian Miniature Painting and its Influence on the Art of Turkey and Asia. London: The British Library, Reference Dioision Publication.
[63] Welch, S. C. (1972). A King's Book of Kings: The Shah Nameh of Shah Tahmasp, London, Thames and Hudson.