نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• کوثر احسن مقدم ¹
• عبدالله رادمرد ²
• مریم صالحی نیا ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی شریعتی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران

چکیده

استعاره‌ به‌مثابه زبانی نمادین و غیرمستقیم، حامل معناهای افزوده و پنهان است. ردّپای استعاره‌ها و کلیشه‌های جنسیتی را در روایت‌های تفسیری نیز می‌توان پی‌گرفت. در این پژوهش داستان‌های تفسیری سه تفسیر فارسی روض الجنان، جلاء الاذهان و منهج الصادقین، مبنای کار قرار گرفته‌اند. در این مقاله ابتدا روایت‌هایی را که از استعاره‌های جنسیتی استفاده کرده‌اند یا مضمون آن‌ها، یادآور استعاره‌های جنسیتی است، انتخاب شده‌ است و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، بار ارزشی این استعاره‌ها و ارتباط آن‌ها با کلیشه‌های جنسیتی بررسی شده است. استعاره‌هایی نظیر «عروس قرآن»؛ «امرأة کاعب»؛ «فراش»؛ «بیوت»؛ «عتبه» و «دنیا» نمونه‌هایی از استعاره‌های جنسیتی در این روایت‌هاست که برخی بار ارزشی مثبت و برخی بار منفی دارند. مهم‌ترین نتایج این تحقیق عبارتند از اینکه اغلب استعاره‌های منفی دربارۀ زن حول نقش زن به‌مثابه همسر یا شریک جنسی و با تأکید بر بعد جسمانی وی شکل گرفته است. این استعاره‌ها متأثر از کلیشه‌های جنسیتی رایجی است که بار منفی دارند. در نقطۀ مقابل، بیشتر استعاره‌های مثبت حول نقش مادری و صفاتی نظیر مهربانی، خلق، اصل و ابتدا در نقش مادری شکل گرفته‌اند. همچنین این پژوهش نشان می‌دهد پیکر زن در دو وجه «پیکر بهشتی» و «پیکر دوزخی» نمود یافته است که پیکر بهشتی زن، نماد التذاذ کامل و بهره‌مندی است و پیکر دوزخی زن، نماد فریبندگی، گناه، تمثل شیطان و زناکاری است. علی‌رغم تلاش شریعت در تقبیح نگرش‌های زن‌ستیزانه، رواج استعاره‌های جنسیتی دربارۀ زنان در دوره‌های تاریخی مختلف، در میان مفسران تفاوت چشمگیری نداشته است.

کلیدواژه‌ها

• زن
• استعارۀ جنسیتی
• روایت
• تفسیر قرآن
• کلیشه جنسیتی

موضوعات

• زبان و ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

Study of gender metaphors related to women in interpretive stories (Case study of Roz al-Janan, Jala al-Azhan and Manhaj al-Sadeghin)

نویسندگان [English]

• kowsar ahsanmoghaddam ¹
• Abdollah Radmard ²
• maryam salehi nia ²

¹ Ph. D. student in persian literature, Shariati Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran

² Associate Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Metaphor as a symbolic and indirect language carries added and hidden meanings. Traces of gender metaphors and stereotypes can also be traced in interpretive narratives. In this research, the interpretive stories of three Persian interpretations of Rouz al- Jannan , Jala al- Azhan and Manhaj al- Sadeghin are the basis of the work. In this article, narratives that have used gender metaphors or whose content is reminiscent of gender metaphors have been selected, and then, using the qualitative content analysis method, the value of these metaphors and their relationship with gender stereotypes have been examined. Metaphors such as "the bride of the Qur'an"; "Kaab's woman"; "bed"; "Biot"; "Atbah" and "Denya" are examples of gender metaphors in these narratives, which some of them have a positive value and some others have a negative value. The most important results of this research are that most of the negative metaphors about women are formed around the role of a woman as a wife or sexual partner and emphasizing her physical aspect. These metaphors are influenced by common gender stereotypes that have a negative value . On the opposite point, most of the positive metaphors are formed around the role of mother and qualities such as kindness, creativity, originality and beginning in the role of mother . Also, this research shows that the female body is represented in two aspects: "heavenly body" and "infernal body" that the female heavenly body is a symbol of complete pleasure and benefit, and the female infernal body is a symbol of deception, sin, representation of Satan and adultery . Despite Sharia's efforts to disapprobation misogynistic attitudes, the prevalence of gender metaphors about women in different historical periods has not been significantly different among commentators and these commentators have shown their gendered attitudes consciously or unconsciously during the narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

• Woman
• gender metaphor
• narration
• Qur'؛ an interpretation
• Gender stereotype