نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهه پنجه باشی ¹
• شقایق گدازگر ²

¹ دانشیار دانشکده هنر الزهرا

² پژوهش هنر، هنر، الزهرا، تهران، ایران

چکیده

قالی‌های تصویری که حاصل پیوند سنت با تجدد هستند، در زمان حکومت قاجار به اوج تولید رسیدند. این قالی‌ها مضامین متنوعی مانند تصویر پادشاهان، آثار باستانی ایران، داستان‌های ادبی، مضامین دینی و تصویر حیوانات را دربرمی‌گرفتند. همچنین نمونه‌های متفاوتی از قالی‌های تصویری خلق شد که در آن‌ها تصویر زنان جایگزین نقش‌ونگارهای سنتی و مرسوم شد. هدف پژوهش حاضر، شناخت یکی از طرح‌های نادر قالی دستباف دورۀ قاجار با نقش نیم‌تنۀ زن و کشف علت خلق و لایه‌های معنایی مستتر آن، براساس رویکرد شمایل‌نگاری از منظر پانوفسکی است. سؤال پژوهش حاضر این است که علل پیدایش تصویر زن در قالیچه‌های تصویری دورۀ قاجار چیست و این تصاویر بر چه معنای نهفته‌ای دلالت دارند. پژوهش پیش‌رو از نظر هدف بنیادی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای صورت پذیرفته و تعداد نمونه‌های مورد مطالعه، سه قالیچۀ منقوش به نیم‌تنۀ زن است. در پیدایش تصویر زن بر قالیچه‌های تصویری زمان قاجار عوامل متعددی مانند هم‌زمانی خلق این قالیچه‌ها با دورۀ قاجار، گسترش روابط با اروپا، رواج چاپ سنگی، ورود عکس و کارت‌پستال‌ها به ایران، نقاشی طبیعت‌گرایانه، اندیشۀ انسان‌مدارانه، تغییر در سبک پوشش، روابط و جایگاه سیاسی-اجتماعی زنان و کثرت تصاویر زنان در آثار هنری دورۀ قاجار مؤثر بوده‌اند. همگامی هنرمندان با جنبش‌های آن زمان نشان‌دهندۀ هم‌آهنگی آشکار تصویر این قالیچه‌ها با تحولات فراوان حاکم بر این عصر است. قالی‌بافان قاجاری متأثر از شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زمانۀ خود و نامطلع از خاورگرایی غربی‌ها، جریانات و تحولات جامعه را در قالیچه‌ها بازتاب می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

• اروین پانوفسکی
• تصویر زن
• قاجار
• قالی‌تصویری

موضوعات

• پژوهش هنر

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Motif of Woman in Pictorial Carpets of the Qajar Era from Erwin Panofsky’s Point of View (1892-1968) (A Case Study of Three Rugs with a Woman’s Bust)

نویسندگان [English]

• الهه Panjehbashi ¹
• Shaghayegh Godazgar ²

¹ associate alzahra uni

² Art Research, Art, Alzahra, Tehran, Iran

چکیده [English]

Pictorial carpets, the result of combining tradition with modernity, peaked during Qajar rule. The themes of these carpets include literary stories, religious motifs, animal depictions, ancient Iranian relics, and portraits of monarchs. A distinctive category also emerged, where the image of a woman replaced traditional patterns. This research aims to identify a rare hand-woven carpet design from the Qajar period featuring the bust of a woman and investigate the creation of the design from Panofsky's iconographic point of view. The research questions are: what was the catalyst for the emergence of women’s images in Qajar pictorial carpets, and what concealed messages do these images convey? The objective of this research is fundamental, and the methodology is descriptive-analytical. Data was collected through library resources, and three carpets depicting the bust of a woman were the studied samples. The appearance of women’s images in Qajar carpets was influenced by the concurrent creation of these carpets with the Qajar era, the expansion of relations with Europe, the prevalence of lithographic printing, the introduction of photography and postcards, naturalistic painting, humanistic thought, changes in clothing style, social and political roles of women, and the abundance of women’s images in Qajar art. The imagery of these carpets is in harmony with numerous advancements of their era, as evidenced by the alignment of artists with the movements of the time. influenced by the social, political, and cultural conditions and unaware of Europeans Orientalism, Qajar carpet weavers reflect the currents and developments of the society in carpets.

کلیدواژه‌ها [English]

• Erwin Panofsky
• Pictorial Carpet
• Qajar
• Woman's image