نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهه پنجه باشی ¹
• مطهره سیفی ²

¹ دانشیار گروه نقاشی، دانشکدة هنر، هیأت علمی دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

² کارشناسی ارشد، گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

شاه طهماسب صفوی در نیمۀ دوم حکومتش راه افراطی‌گری را در پیش گرفت و زنان را خانه‌نشین کرد. فالنامۀ طهماسبی (962-967 ق) به سفارش شاه طهماسب نگارش شد. اروین پانوفسکی (1968-1892 م) از پژوهشگران تاریخ هنر است که رویکرد شمایل‌شناسی را روشمند کرد. او سه سطح معنایی برای خوانش اثر هنری قائل شد که در آن، محقق به دنبال ارزش‌های نمادین یک جامعه است که هنرمند ناخودآگاه در اثرش بازتاب می‌دهد. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که با توجه به آرای پانوفسکی چه باور نهادینه‌شده‌ای دربارۀ زن در نگارۀ اخراج آدم و حوا از بهشت در فالنامۀ طهماسبی بازتاب یافته است. هدف پژوهش، ریشه‌یابی باورهای دورۀ شاه طهماسب دربارۀ جایگاه زن و بازتاب آن در این نگاره در فالنامۀ طهماسبی است. پژوهش به شیوۀ کیفی و تطبیقی-تحلیلی انجام می‌گیرد و هدف آن بنیادی است. روش جمع‌آوری مطالب کتابخانه‌ای است و با رویکرد شمایل‌شناسانه صورت گرفته است. نمونۀ آماری، نگارۀ اخراج آدم و حوا از بهشت در فالنامۀ طهماسبی است. مطابق نتایج، نگاره متأثر از قرآن است، اما عناصری در آن (حالت سرزنشگر آدم نسبت به حوا، طاووس، مار-اژدها) هستند که در قرآن نیامده است. پس نگارگر از متون دیگری الهام گرفته است که برگرفته از منابع باستانی‌اند. ریشۀ محدودیت‌های زنان در این دوره را می‌توان باورهای افراطی دانست که از استحاله‌های کهنی مانند جنگ دو جنسیت نرینه و مادینه، انجام گناه نخستین توسط حوا و سرزنش جنس زن می‌آید؛ بنابراین نگاره به‌منزلۀ سندی است که بازتاب‌دهندۀ این باورها دربارۀ زن در جامعۀ مردسالار عصر شاه طهماسب است.

کلیدواژه‌ها

• زن
• شمایل‌شناسی
• صفویه
• فالنامۀ طهماسبی
• نگارة اخراج آدم‌وحوا از بهشت

موضوعات

• پژوهش هنر

عنوان مقاله [English]

The Iconology of Woman’s Position in the Painting of Adam and Eve’s Expulsion from Paradise in Tahmasbi’s Falnama (962-967 AH) from the Point of View of Ervin Panofsky (1892-1968 AD)

نویسندگان [English]

• الهه Panjehbashi ¹
• motahareh seifi ²

¹ Department of Painting Faculty of art, Alzahra University, Tehran, Iran

² Master’s Degree in Painting, Alzahra University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Shah Tahmasb Safavi pursued extremism during the latter portion of his reign. In this regard, women stayed at home. On the directive of Tahmasb, Tahmasabi composed his Falnama (962-967AH). Panofsky is one of the art history researchers who methodically organized iconology. He assigned three levels of significance to the interpretation of the work of art, in which the researcher seeks th​e symbolic values of a society that the artist unconsciously reflects in his work. Panofsky’s research questions include: What institutionalized belief about women is reflected in the painting of the expulsion of Adam and Eve in Tahmasbi’s Falnama? The objective of the investigation is to identify the origins of Tahmasb’s convictions regarding the status of women and their manifestation in this painting. The research is fundamental in nature and is conducted in a qualitative and comparative-analytical manner. The materials were collected in a library manner and with an iconological approach. The painting is influenced by the Qur’an; however, it contains elements that are not present in the Qur’an. So, the artist was motivated by additional texts that were extracted from ancient sources. The painting is a document that reflects the extreme beliefs about women in the patriarchal society of Tahmasab’s era, which originated from ancient metamorphoses such as the war between the male and female gender, Eve’s committing the first sin, and the blaming of the female gender. This is the root of women’s restrictions during this period.

کلیدواژه‌ها [English]

• Iconology
• Safavid Dynasty
• Tahmaspi’s Falnama
• The Expulsion of Adam and Eve from Paradise
• Women