نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• سیدهاشم حسینی

استادیار باستان شناسی و هنر دوران اسلامی دانشکده مرمت دانشگاه اصفهان

چکیده

پیکرک‏های گلی و سفالین زنان جزء نخستین آثار هنری بشر در اعصار پیش از تاریخ محسوب می‏شوند که ساخت آن‏ها با تغییراتی خاص تا دوران اسلامی نیز تداوم یافته است. پیکرک‏های سفالی مزبور، که گونه‏های مختلفی از تکنیک‌های ساخت و تزیین هنر سفالگری اسلامی را دربرمی‌گیرند، اغلب در شهرها و مراکز مهم سفالگری ایران ساخته شده‌اند. از مهم‌ترین ادوار ساخت این پیکرک‏ها می‏‏توان به ادوار سلجوقی و ایلخانی مقارن با قرون پنجم تا نهم هجری اشاره کرد که با توجه به منع ساخت پیکرک و مجسمه در دوران اسلامی‏، دلایل و انگیزه‏ها و نیز منابع الهام‌بخشِ ساخت این پیکرک‏ها در دوره‏های مزبور جای تأمل دارد. موضوع پژوهش کنونی بررسی و تحلیل تعدادی این پیکرک‏ها در کلیة ابعادِ تکنیکی و مفهومی است. هدف اصلی مقاله، بررسی و شناخت مهم‌ترین ویژگی‏های پیکرک‏های سفالین مزبور به همراه طبقه‏بندی آن‏هاست. روش پژوهش انتخابی، با توجه به نوع موضوع و هدف، تلفیقی از روش‌های توصیفی، تاریخی، و مقایسه‌ای است. در همین زمینه، ده عدد از نمونه‏های شاخصِ پیکرک‏های سفالین زنان در ادوار سلجوقی و ایلخانی، فارغ از تعلق به سبک یا گونه‏ای خاص، از بین آثار موجود در موزه‏های مختلف داخلی و خارجی انتخاب و از منظرِ شیوة ساخت، تزیین، کاربرد، فرم، اهداف ساخت، منابع الهام‌بخش، و... بررسی، طبقه‌بندی، و تحلیل شده است. بنابر یافته‏های پژوهش، پیکرک‏های سفالی زنان در ادوار مزبور، به‌خصوص دورة سلجوقی، تحت‌تأثیر عوامل مختلفی ساخته شده‏اند که از جملة آن‏ها می‏توان به تأثیر سنت‌های هنری پیش از اسلام، تأثیر نظام قبیله‌ای، تأثیر برخی از شخصیت‏های زن ادبیات ایران، به علاوة تأثیر صور فلکی با نماد مؤنث اشاره کرد. همچنین توجه به نقش‏ها و کارکردهای زنان به جای تمرکز بر ویژگی‏های جنسیتی آن‌ها، از مهم‌ترین تفاوت‏های پیکرک‏های مزبور با نمونه‏های پیش از تاریخی است.

کلیدواژه‌ها

• پیکرک‏های زنان
• دوره‏ های سلجوقی و ایلخانی
• هنر سفالگری

عنوان مقاله [English]

Study on Examples of Women's Earthenware Statuettes in Seljuk and Il-Khanid Periods

نویسنده [English]

• Hashem Hoseyny

Assistant Professor.of Islamic Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Protection & Repair, Art University of Isfahan

چکیده [English]

Clay and earthenware statuettes of women are amongst first human artworks of prehistoric era. After historic period the tradition of making women earthenware statuettes continued in Islamic era with special changes. These earthenware statuettes including different method of making and decoration often have made in important Persian pottery centers as Rey and Kashan cities. The Seljuk and Il-khanid periods are amongst important periods of making these earthenware statuettes that because of prohibition of making statuette and figurine in Islamic era, reasons and principles of their making is a strange matter for these periods. The subject matter of this paper is analyzing many of attractive examples of Seljuk and Il-khanid earthenware women statuettes from all directions as making and decorating methods. The basic goal of the paper is recognition of factors that were important in making this kind of statuettes as well as studying their decorations, applications, forms, principles and others impressive factors. This study can help us arrive at a better understanding of position of Iranian Muslim women and their differences with pre-Islamic Iran.  In this way few attractive examples of women earthenware statuettes of Seljuk and Il-khanid period have chosen from different museums inside and outside of Iran and then surveyed the factors involved in their making, decorating, using etc. Due to findings of the paper making of women earthenware statuettes on Islamic era especially in Seljukid and Il-khanid periods have been affected by several factors as importance of tribal system in these periods as well as efflorescence of Iranian literature as Bahram and Azadeh story or astrological contexts with female symbols as the Venus.

کلیدواژه‌ها [English]

• pottery art
• Seljuk and Il-khanid periods
• woman statuettes