نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشکدة اعجاز قرآن، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

از نظر قرآن، زن و مرد از نظر هویت انسانی و بهره‌های روحی و ایمانی برابرند؛ با وجود این، خداوند در قرآن، به جز یک استثنا، زنان را مورد خطاب قرار نداده است؛ به‌ویژه در آیات احکام اجتماعی و خانوادگی، جایی که مخاطب مستقیم آیات مردان‌اند، همواره از زنان با صیغة غایب یاد کرده است. در مقالة حاضر، این مسئله از منظر‌های وظایف الهی‌ـ اجتماعی در قرآن تحلیل و با سیرة زنان الگو در قرآن و اسلام تطبیق داده شد و در‌نتیجه روشن شد که خداوند در تقسیم نقش‌های خانوادگی و اجتماعی، زنان را برای «نقش پنهان» برگزیده، همان‌گونه که برخی بندگان برگزیدة خود را در چنین جایگاهی نهاده است. پنهانیِ نقش انسانی که از جانب خدا مأمور است، نه‌تنها از ارزش و اثر نقش او نمی‌کاهد، که در مواردی ارزشمندتر و مؤثرتر است. یادکرد خداوند از زنان در آیات احکام اجتماعی و خانوادگی با ضمیر غایب، برای اشاره به نقش پنهان آنان در این عرصه است. همچنین، با تأکید بر «نقش پنهان» از حقیقت ملکوتی احکام اجتماعی زنان و اثر آن در رساندن زن به کمال انسانی سخن رفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The social role of women compared with men from the perspective of Quran and hadith

نویسنده [English]

  • Farzaneh Rouhani Mashhadi

Assistant Professor, Quran Miracle Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

In the Qur'an, men and women are equal in terms of human dignity and spiritual interest and faith; but God did not speak to women immediately and directly; especially in law verses, God speaks to men directly but He speaks to women as a third person (hidden person). In this paper, this problem has been analyzed in view of divine-social tasks in the Quran and it became clear that God has given hidden roles to women when He divides social roles. God has given this role as a gift to some of his favored servants presented in Quran. Sometimes hidden role is more important and effective than famous role. Usage of third person pronouns stresses the hidden role of women in society. Also this paper explains about inner and divine truth of hidden role of women and its effect on perfection of women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • hijab
  • rules related to women
  • social role of woman
  • woman and family
  • woman in Quran
[1] قرآن کریم.
[2] ابن‌شهر ‌آشوب ‌مازندرانی، محمد‌بن‌علی (1379ق). المناقب آل ابیطالب علیهم‌السلام، قم: علامه.
[3] ابن‌قولویه، ابوالقاسم جعفر‌بن‌محمد (1356ق). کامل‌الزیارات، نجف: نشر مرتضوی.
[4] ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمرو (1419). تفسیرالقرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[5] بحرانی، سید هاشم (1416). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
[6] برومند، محمد‌حسین (1384). درس‌نامة تفسیر قرآن، تهران: دانشکدة الهیات دانشگاه تهران.
[7] جلالی‌کندری، سهیلا (1376). «جایگاه زن در قرآن کریم»، مجلة علوم انسانی، ش23، ص‌49ـ64.
[8] جوادی ‌آملی، عبدالله (1381). زن در آیینة جلال و جمال، تهران: مرکز نشر اسراء، چ 6.
[9] ــــــــــ (1389). تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، چ5.
[10] حاکم نیشابوری (1411). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
[11] حمیری، ابی‌العباس عبد‌الله‌بن‌جعفر (بی‌تا). قرب‌الاسناد، تهران: کتاب‌فروشی نینوا.
[12] خویی، سیدابوالقاسم (1410). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: دارالهادی للمطبوعات، چ3.
[13] دشتی، محمد (1379). فرهنگ سخنان حضرت فاطمۀ ‌زهرا، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، چ2.
[14] رازى، فخرالدین‌ابوعبدالله محمدبن‌عمر (1420). مفاتیح‌الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چ3.
[15] زمخشرى محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار‌الکتاب العربی، چ3.
[16] سبحانی‌تبریزی، جعفر (1380). «مکانت زن درقرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش 25 و 26،ص 10-25.
[17] سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن‌ابی‌بکر (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى‏.
[18] شاذلی، سید بن‌قطب‌بن‌ابراهیم (1412). فى ظلال القرآن، قاهره: دارالشروق، چ17.
[19] صدوق، شیخ محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1400). امالی الصدوق، بیروت: اعلمی، چ5.
[20] ــــــــــ (بی‌تا). علل الشرایع، قم: نشر داوری.
[21] ــــــــــ (1403). معانی الاخبار، قم:جامعه مدرسین.
[22] طباطبایى سید محمد‌حسین (1417). المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، چ5.
[23] ــــــــــ (1374). تفسیرالمیزان (سیدمحمدباقر موسوی همدانی)، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، چ5.
[24] طبرسى فضل‌بن‌حسن (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
[25] ــــــــــ (1372). مکارم‌الاخلاق، چ4، قم: شریف‌رضی.
[26] طبرسی، احمد بن علی (1403). الإحتجاج على أهل اللجاج‏، مشهد: مرتضى‏.
[27] طوسى محمد‌بن‌حسن (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
[28] ــــــــــ (بی‌تا) الامالی، قم: دارالثقافة.
[29] عروسی حویزی، عبد علی‌بن‌جمعه(1415). نور الثقلین، قم:انتشارات اسماعیلیان، چ4.
[30] علی‌اکبریان، حسنعلی (1387). «تأملى در مبانى استنباط احکام زنان»، مجلۀ فقه، ش 57، ص38ـ84.
[31] فرات‌کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم (1410). تفسیر فرات‌الکوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
[32] فیروزی، رضا؛ فرهمندپور، فهیمه (1391). «بررسی جهان‌شناختی حجاب در ساختار اسماء‌الله از منظر آیات و روایات»، زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، ش 14، ص5ـ17.
[33] قطب راوندی، ابوالحسین سعید بن عبد‌الله بن حسین بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، قم: مدرسة امام مهدی، 1409.
[34] قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1367). التفسیر، قم: دارالکتاب، چاپ چهارم.
[35] کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1362). الکافی، تهران: انتشارات اسلامیه، چ2.
[36] مجلسی، محمد‌باقر، بحار الانوارالجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
[37] مطهری، مرتضی (1380). «نکته‌ها و یادداشت‌هایی دربارة زن در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، پاییز و زمستان، ش 27 و 28.
[38] معرفت، محمد‌هادی (1381). «جایگاه ممتاز زن در قرآن و پاسخ به چند شبهه»، مجلة الهیات و حقوق، ش 4 و 5، ص227ـ232.
[39] مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان (1413). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگرة شیخ مفید.
[40] ــــــــــ (1413). الامالی، قم: کنگرة شیخ مفید.
[41] مکارم شیرازى، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
[42] موسوی خمینی، سید روح‌الله (1379). صحیفة امام، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
[43] ــــــــــ (1381). سرالصلوة، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).