نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت و برنامه ‏ریزی فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی، علوم و تحقیقات

2 استادیار دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

هدف از این مطالعه تحلیل نتایج و یافته‌های پژوهش‏های انجام‌شده در حوزة خانواده به منظور شناسایی ویژگی‏ها و عوامل استحکام‏بخش خانوادۀ ایرانی است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روشمطالعه، اسنادی از نوع فراتحلیل است. بر این اساس، از میان پژوهش‌های انجام‌شده، با نمونه‌گیری هدفمند 51 اثر علمی که شناسایی عوامل اثرگذار بر استحکام خانواده را مورد توجه قرار داده بودند، از لحاظ روش‌شناختی مورد قبول و دارای ویژگی‏ها و اطلاعات لازم برای اجرای فراتحلیل مورد نظر بودند، در بازۀ زمانی سال‏های 1374 تا 1389 انتخاب و بررسی شدند. ابزار پژوهش، چک‌لیست فراتحلیل بود. تکنیک‏های استفاده‌شده در تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل تکنیک‏های آمار توصیفی نظیر توزیع فراوانی و درصد بوده است. اطلاعات به‌دست‌آمده به وسیلۀ نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. در بررسی یافته‌های پژوهش‏های مطالعه‌شده، الگویی از 9 عامل مؤثر بر نهاد خانواده به دست آمد که به ترتیب اهمیت بدین قرارند: ایمان، عقاید و ارزش‏های اخلاقی، تعاملات مثبت خانوادگی، سلامت جسمی و روحی، شیوۀ ادارۀ زندگی خانوادگی، رشد فردی، محیط فرهنگی اجتماعی و سیاسی جامعه، رفاه خانواده (تأمین نیازهای اساسی)، خدمات عمومی و ملاحظات بهداشتی جامعه.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Iranian stable family features: a review of researches in the years 1995- 2011

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hajian Moghadam 1
  • Gholamreza Ghaffary 2
  • Reza Salehi Amiri 3

1 Ph.D. Candidate in Management and Planning of Cultural Affairs at Islamic Azad University, Science and Research Branch, Iran

2 Assistant Professor, Department of Social Planning, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran

چکیده [English]

The purpose of this study is to analyze the results and findings of conducted researches in the field of family in order to identify the characteristics and strengthening factors of the Iranian family. The present study is applied in terms of objective and documental in terms of methodology. Accordingly, among the conducted researches , fifty-one scientific works which aimed at identifying the influential factors on strength of the family were selected through purposeful sampling; they were suitable in terms of methodology and had necessary  information and features to perform intended meta-analysis; finally they were reviewed in the period spanning 1995- 2011. Research tools were checklist of meta-analysis. The used techniques in data analysis included techniques of descriptive statistics such as frequency distribution and percent. The collected data were analyzed using SPSS software. In reviewing the findings of the study, a model of nine influential factors on the family institution was obtained. In order of importance, they are as follows: "faith, beliefs and moral values, positive family interactions, physical and mental health, way of handling family life, personal growth, social, cultural and political milieu of society, family welfare (affording bare necessities), public services and public health considerations ".

کلیدواژه‌ها [English]

  • family
  • strengthening factors of the family
  • Meta-analysis
[1] حاجیان مقدم، فاطمه (1394). «طراحی الگوی خانوادۀ مستحکم»، رسالۀ دکتری، دانشکدۀ مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ص30ـ75.

فهرست پژوهش‌های فراتحلیل‌شده

احمدی، خدابخش (1386). «بررسی رابطۀ بین اعتقادات دینی و آسیب‌پذیری فرهنگی خانواده»، مرکز تحقیقات علوم رفتاری‌‌ـ تهران، مجلۀ علوم رفتاری.
اسلامی، معصومه (1386). «نقش باورهای ارتباطی در کارکرد خانواده و سازگاری زناشویی»، فصل‌نامۀ مطالعات جوانان، ش10 و 11.
اسماعیلی فارسانی، بهمن (1374). «بررسی ارتباط بین خویشتن‌پنداری و رضایت از زندگی زناشویی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی و آزاد اصفهان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم.
احمدی نوده، خدابخش (1386). «بررسی رابطۀ بین اعتقادات دینی و آسیب‌پذیری فرهنگی خانواده، دانشگاه علوم پزشکی بقیۀ‌الله(عج)، مرکز تحقیقات علوم رفتاری»، تهران، ایران، مجلۀ علوم رفتاری.
امینی حاجی‌آبادی، محمدرضا (1386). «سلامت خانواده از دیدگاه قرآن و حدیث»، رسالۀ دکترا، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم.
امیری، صولت و همکار (1387). «بررسی کیفیت زندگی شغلی و خانوادگی کارکنان شرکت سایپا از طریق سنجش تعارض نقش‏های شغلی و خانوادگی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن»، چهارمین کنفرانس توسعة منابع انسانی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، مؤسسۀ مطالعات بهره‌وری و منابع انسانی.
باقری، افسانه (1380). «رابطۀ کیفیت زناشویی با موقعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده از دیدگاه زنان دارای همسر منطقۀ 12 تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا(س).
بهاری، فرشاد (1379). «ارزیابی مقایسۀ کارایی خانواده بین زوج‌های غیر طلاق و زوج‌های در حال طلاق مرجوعی به بخش روان‌پزشکی سازمان پزشکی قانونی کشور»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.
بنی‌اسدی، حسن (1375). «بررسی و مقایسۀ عوامل مؤثر اجتماعی، فردی و شخصیتی در زوج‌های سازگار و ناسازگار شهر کرمان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، گروه روان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
بهبهانی، مینا (1388). «بررسی الگوهای ارتباطات خانوادگی در گونه‌های مختلف خانواده»، دانشگاه شیراز، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی.
پرویزی، سرور؛ امینی‌زاده خدیجه؛ ثناگو اکرم؛ سپهوند، فریبا (1388). «تبیین مفهوم خانوادۀ سالم از دیدگاه نوجوانان زنجانی، دانشکدۀ پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران»، نشریۀ پژوهش پرستاری، دورۀ 4 ش 12 و 13.
پویانفر، آزیتا (1381). «بررسی رابطۀ بین کارایی خانواده با سلامت عمومی زوجین دانشجو در شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا(س).
تابع‌جماعت، محمد‌رضا (1387). «رابطۀ شیوه‌های دلبستگی با رضایت‌مندی زناشویی»، روزنامۀ آفرینش، 8 بهمن.
جعفری، امین؛ صالح، امیر (1388). «مقایسۀ کیفیت زندگی در خانواده‌های دوسر شاغل و خانواده‌های تک‌نان‌آور و ارائۀ الگو در خانواده‌های دوسر شاغل کارمندان دانشگاه اصفهان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
جنانی، کتایون (1380). «بررسی رابطۀ تعاملات درون خانواده و سلامت روان دانش‌آموزان پایۀ سوم دورۀ راهنمایی شهرستان بروجرد در سال تحصیلی 78ـ79»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم.
جوادی، علی‌محمد (1384). «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش‌های خانواده در بین دانش‌آموزان»، نشریۀ جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی ایران، ش 22.
چابکی، سید عزیز (1389). «بررسی رابطۀ بین کارایی خانواده و سلامت عمومی دانش‌آموزان مقطع متوسطۀ شهر یاسوج»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت.
حسینی، اکرم (1377). «روابط اعضای خانواده در قرآن و حدیث، علوم قرآن و حدیث»، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
حسینی، رضا (1379). «خانواده از دیدگاه قرآن و حدیث»، دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد مرکزی.
خلیلی، مرجان (1378). «عوامل مؤثر در نارضامندی زندگی زناشویی بررسی تضاد در خانواده (با تأکید بر تضاد میان همسران) و عوامل مؤثر بر آن»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا.
خون‌چمن، علی (1377). «طبقۀ اجتماعی خانواده و تأثیر آن بر روابط زن و شوهر: مورد مطالعه شهر شیراز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
خویش‌فر، غلامرضا (1374). «مقایسۀ تحلیلی ارزش‌های خانواده، مدرسه و گروه همسالان از دیدگاه دانش‌آموزان پسر دبیرستانی شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
خانیان، مریم (1388). «بررسی تأثیر انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده بر سلامت روان دانش‌آموزان دورۀ متوسطه»، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز.
خانجانی محمد؛ سعید، حاتمی و همکاران (1388). «بررسی تأثیر آموزش ‘نحوۀ مراقبت از کودکان مبتلا به فلج مغزی’ بر کیفیت زندگی مراقبین خانوادگی آن‌ها»، فصل‌نامۀ توانبخشی، ش 39.
خجسته‌مهر، رضا؛ کرایی، امین؛ رجبی، غلام‌رضا (1389). «بررسی یک مدل پیشنهادی برای پیشایندها و پیامدهای گذشت در ازدواج»، مطالعات روان‌شناختی، دورۀ 6 (1).
دلپسند، کامل (1387). «چالش‌های پیش روی زوجین جوان در 5 سال اول ازدواج مطالعۀ موردی متقاضیان جوان طلاق توافقی مراجعه‌کننده به مجتمع قضایی خانوادۀ 2 شهر تهران در سال 1386»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه جامعه‌شناسی رشتۀ مطالعات جوانان، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
رحیمی، مهدی (1386). «رابطۀ الگوهای ارتباطی خانواده و کیفیت زندگی دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ شهر شیراز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
زیدری، حسین (1378). «مبانی فقهی استحکام خانواده در فقه امامیه و جایگاه قانونی آن در حقوق مدنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم.
زین‌آبادی، مرتضی (1385). «دو پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (بررسی رابطۀ نگرش مذهبی و نگرش جنسیتی با الگوهای خانوادگی)»، مطالعات راهبردی زنان، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ش 31.
سالاری‌فر، محمدرضا (1379). «مقایسۀ نظریۀ خانواده‌درمانی مینوچین با دیدگاه اسلام در باب خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی، پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
سعیدی‌مقدم، فاطمه (1374). «بررسی رابطۀ بین ساخت تربیتی و مذهبی خانواده‌ با ارزش‏های اخلاقی (محبت، عفاف و مسئولیت‌پذیری) نوجوانان تهرانی»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم.
شمس‌زاده، پروین؛ شیرازی‌نژاد، آزاده (1388). «نقش فناوری اطلاعات بر کیفیت زندگی خانواده»، رشتۀ مدیریت فناوری اطلاعات.
صدق‌آمیز، خدیجه (1376). «بررسی عوامل مؤثر بر سازگاری زناشویی در شهر شیراز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ‌ارشد، دانشکدۀ تحصیلات تکمیلی، دانشگاه شیراز.
علم‌الهدی، جمیله (1388). «مناسبات تربیتی خانواده و دولت»، فصل‌نامۀ خانواده‌پژوهی 5 (17)، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
علی‌احمدی، امید (۱۳۸۷). «نگرش‌های خانوادگی ایرانیان (تحلیل ثانویۀ اطلاعات ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال‌های 1379 و1382»، مجلۀ علمی‌ـ پژوهشی واحد شوشتر.
عیسی‌نژاد، امید؛ احمدی، سیداحمد؛ اعتمادی، عذرا (1389). «اثربخشی غنی‌سازی روابط بر بهبود کیفیت روابط زناشویی زوجین»، مجلۀ علوم رفتاری، دورۀ 4 (1).
فرزانه‌خو، مرجان (1388). «تأثیر عملکرد کلی خانواده بر وضعیت هویت دانش‌آموزان دختر دورۀ دبیرستان»، پایان‌نامۀ گروه روان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
فلاحی‌خشکناب، مسعود؛ کریملو، مسعود؛ رهگوی، ابوالفضل؛ فتاح‌مقدم، لادن (1385). «بررسی کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در پرستاران بخش‌های روان‌پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهر تهران»، مجلۀ پژوهشی حکیم، ج 9 ش 4.
کریمیان لنگری، نفیسه‌السادات (1387). «پایگاه اجتماعی زنان در خانواده (مقایسۀ اسلام و فمینیسم)»، کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم(ع).
گودرزی، محسن (1383). «گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی ایرانیان [مقایسۀ مناطق شهری و روستایی] (یافته‌های پیمایش ملی تحولات فرهنگی)»، مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
موسوی، رقیه (1374). «بررسی و مقایسۀ عوامل مؤثر بر رضامندی زناشویی در سه گروه پزشکان، کارمندان و کارگران متأهل شهر تهران»، کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم.
معین‌فر، حمیده (1387). «بررسی جامعه‏شناختی نگرش زنان نسبت به رضایت زناشویی در خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
منادی، مرتضی (1383). «تأثیر تصورات و تعاریف مشابه زوجین در رضایت از زندگی زناشویی از دیدگاه زنان»، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه الزهرا(س)، فصل‌نامۀ مطالعات زنان، س2، ش 4.
میرزامحمدی، مومنه (1385). «بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد به همسر در بین زنان» (با تأکید بر عوامل درون خانواده)، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، بهار 1 (1).
نجاریان، فرزانه (1375). «عوامل مؤثر در کارایی خانواده، (بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سنجش خانواده)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی.
ناصحی، محمد (1389). «بررسی ساختار توزیع قدرت در رابطۀ زن‌ـ شوهر در خانواده از نگاه آیات و روایات»، دانشکدۀ الهیات و فلسفۀ واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی.
نصر‌اصفهانی، احمد‌رضا؛ بهجتی‌اردکانی، فاطمه‌؛ فاتحی‌زاده، مریم (1384). «بررسی تأثیر عوامل خانوادگی در پایین بودن آمار طلاق در شهرهای یزد، اردکان و میبد»، مطالعات تربیتی و روان‌شناسی‌ـ دانشگاه فردوسی، همکاری با انجمن ایرانی تعلیم و تربیت.
نصیرزاده، راضیه (1388). «بررسی معیارهای ظاهری همسرگزینی دانشجویان دانشگاه‌های تهران کارشناسی ارشد»، روان‌شناسی بالینی دانشگاه شاهد، نشریۀ اصول بهداشت روانی، بهار،‌ 11 (1 (پیاپی 41).
نظری‌زاده، محمدکریم (1382). «مبانی روابط خانواده در قرآن و سنت، کارشناسی ارشد»، الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
نوروزیان، شهلا (1385). «آموزش خانواده (با رویکرد ساختی) در بهبود رضایت زناشویی زنان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مشاوره، دانشگاه خاتم.
واعظی، کمال (1380). «طراحی و تبیین الگوی مدیریت رفتار سازمانی در خانواده»، رسالۀ دکتری، مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس.