نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشکدة هنر دانشگاه الزهرا(س)

2 دکتری تاریخ تمدن، دانشیار دانشکدة هنر دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

عوامل مختلفی در دوران پهلوی بر حضور زنان تأثیرگذار بود. در ساختارهای جدید پس از مشروطه و همراه با مدرنیسم پهلوی، و نیز دیگر گفتمان‌ها، دربار به دولت و رجال به مردم تبدیل شدند. در این دوران، زنان در رویکرد جنسیتی از یک طبقة در خود به یک طبقة برای خود تبدیل شدند. پیامد زمینه‌های اجتماعی سبب شد تا در دوران پهلوی دوم شاهد حضور فعال‌تر زنان نسبت به گذشته در عرصة نقاشی باشیم؛ چنان‌که تاریخ نگارخانه‌های تهران از 1328 تا 1357 مؤید این امر است. مقالة حاضر به بررسی زمینه‌هایی می‌پردازد که این زنان را از حاشیه به متن کشاند و تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که چه زمینه‌های اجتماعی جهت ارتقای حضور زنان نقاش دوران پهلوی مؤثر بوده است؟ در این پژوهش، گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و میدانی است و به روش تطبیقی توصیفی‌ـ تحلیلی نگاشته شده و می‌توان دریافت که حضور مردان حمایت‌کننده در خانواده، آموزش، طبقة اجتماعی، زندگی شهری، عمومی‌سازی فرهنگ به لطف رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی، حضور حقیقی و حقوقی ملکه، حمایت‌های حاکمیت و سیاست‌های فرهنگی، جنبش‌های اجتماعی زنان و دگرگونی نقش زنان در قرن بیستم نقشی تعیین‌کننده در ارتقای جایگاه زنان نقاش این دوران داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Women moving from marginalization to mainstream (A study on effective socio-cultural backdrops on painter women’s activities in Pahlavi era, Iran)

نویسندگان [English]

  • Azadeh Alipour Heriss 1
  • Abolghasem Dadvar 2

1 Ph.D. of Fine Art Study, Art Faculty, Azzahra University, Iran

2 Professor, Art Faculty, Azzahra University, Iran

چکیده [English]

Several factors influenced on the presence of women in the Pahlavi era. In the new structures after the constitutionalism and along with modernism of Pahlavi, court became to the government and political figures changed to the people. In this era, the role of women in sexual approach, their changed from a class-in-itself to class-for-itself. The outgrowth of social backdrops caused that we can see a more active presence of women in second Pahlavi era compare to past periods in painting; accordingly the history of Tehran art galleries from 1949 until 1979 B.C and their activities corroborated this. Study of social backdrops that moved these women from marginalization to mainstream is the purpose of this article and it’s an attempt to answer the question what social backdrops influenced on increasing the presence of painter women in Pahlavi era? In this study, collecting of contents is based on libraries and field research and written on comparative, descriptive and analytic method and cultural and social backdrops of women painter of Pahlavi era. We can understand that the presence of supporter man in family, learning, social class, urban life, spreading culture in public trough medias and cultural institute, legal and natural presence of queen, the supports of government and cultural politics, social movements of women and change of women role in 20 century, had a effective role in rise of painter women of second Pahlavi era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • learning and cultural politics
  • painter women
  • urban life
  • social class
  • socio-cultural backdrops
[1] قرآن کریم.
[2] نهج البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم: صفحه‌نگار.
[3] آبراهامیان، یرواند (1390). تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمد‌ابراهیم فتاحی، تهران: نی، چ 6.
[4] ــــــــــ (1392). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی،‌ چ 20.
[5] آوری، پیتر؛ هامبلی، گاوین؛ ملویل، چارلز (1388). تاریخ ایران کمبریج، ج 7، قسمت سوم دورۀ پهلوی، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: مهتاب.
[6] اتحادیه، منصوره و جمعی از محققان (1390). مجموعه مقالات زن در تاریخ معاصر ایران، تهران: کویر.
[7] اخوان، مصطفی (1378). «نقش ناخن در خط و نگارگری»، رشد آموزش هنر، ش 4، ص 28ـ31.
[8] اشرف، احمد؛ بنو‌عزیزی، علی (1388). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر، چ 2.
[9] اعزازی، شهلا (1390). دگرگونی در نقش زنان، تهران: نشر علم.
[10] امین، مریم؛ جدیدی، موسی (1391). ملکه ثریا «گزارش ملکه ثریا از سقوط مصدق و کودتای 28مرداد»، حافظ، ش 96، ص 22.
[11] بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران: ابن سینا.
[12] بحرانی، محمد‌حسین (1388). طبقة متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320ـ1380)، تهران: نشر آگاه.
[13] بیگدلو، رضا (1391). «کشاکش دولت و نیروهای مذهبی در مورد قوانین و جایگاه زنان در دورة پهلوی دوم»، مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش 11، ص 20ـ26.
[14] بی‌نام (1371). «مقالۀ میرزافتحعلی آخوندزاده و مسئلۀ زنان»، نیمۀ دیگر، ش 17، ص 29ـ33.
[15] ـــــــــ (1369). «ایران و اسلام در نشریۀ آلمانی زبان اشپیگل»، مجلۀ یاد، ش 18، ص 70ـ72.
[16] روزنامۀ آذربایجان (1324). شمارۀ 24، 18/7/1324.
[17] روزنامۀ اطلاعات ( 17/8/1320). شمارۀ 4701. ص 3.
[18] روزنامۀ باختر (16/9/1320). شمارۀ 591. ص 3
[19] پاکباز، روئین (1381). دایرۀالمعارف هنر، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، چ 3.
[20] ترابی فارسانی، سهیلا (1378). اسنادی از مدارس دختران از مشروطه تا پهلوی، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
[21] جعفریان، رسول (1382). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی‌ـ سیاسی ایران، سال‌های 1320ـ1357، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[22] جمشیدیان، سجاد؛ پروانه، نادر (1391). «بحران مشروعیت و جایگاه روحانیت در مجالس پهلوی اول»، تاریخ‌پژوهی، ش51، ص 111ـ136.
[23] جمعی از محققان (1378). مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی جایگاه و نقش زن از دیدگاه امام خمینی، 2 جلد.
[24] جناتی، محمد‌ابراهیم (1376). «بررسی هنر و زیبایی از دیدگاه فقهی با شیوۀ نوین اجتهادی»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ش 10 و 11، ص 48ـ85.
[25] جوادی آملی، عبدالله (1386). زن در آینۀ جمال و جلال، تنظیم محمود لطیفی، قم: ایراء، چ 3.
[26] حامدی، محمدحسن (1386). هنرمندان معصومه سیحون گزیدة آثار، تهران: نزهت.
[27]حامدی، محمد‌حسن (1385). «خوشبختانه این باغچه و این گل‌ها بودند»، ش 94، ص 2ـ3.
[28] حجازی، بنفشه (1382). تذکرۀ اندرونی، تهران: قصیده‌سرا.
[29] خلج، منصور (1387). «زنان دربار در جنگ جهانی دوم»، مطالعات تاریخی، ش 21، ص 60ـ73.
[30] درودی، ایران (1391). در فاصلة دو نقطه...!. تهران: نی، چ 14.
[31] دورانت، ویل (1337). تاریخ تمدن، ج 12، ترجمۀ احمد آرام و دیگران، تهران: اقبال/ فرانکلین.
[32] دوورژه، موریس (1358). جامعهشناسی سیاسی، ترجمۀ ابوالفضل قاضی، بی‌جا: جاویدان.
[33] سعیدی، ملیحه (1381). «موسیقی و موسیقی‌دانان زن»، ماهنامة هنر موسیقی، ش 38، ص74ـ75.
[34] شریعتی، علی (1350). فاطمه فاطمه است، تهران: سازمان انتشارات حسینیۀ ارشاد.
[35] صمیمی، مینو (1368).پشت پردۀ تخت طاووس، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات، چ 2.
[36] صولت قشقایی، محمدناصر (1384). «دلایل طلاق فوزیه به روایت دکتر قاسم غنی»، حافظ، ش21، ص69ـ70.
[37] طباطبایی، سید محمد‌حسین (1382). تفسیر‌المیزان، ج 2و4، ترجمۀ سید محمد‌باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ 134.
[38] طلوعی، محمود (1372). پدر و پسر، ناگفته‌ها از زندگی در روزگار پهلوی‌ها، تهران: نشر علمی.
[39] علینی، محسن (1374). «مطبوعات ایران از کودتا تا انقلاب»، رسانه، س 6، ش 1، ص60.
[40] عیسی، رز (1388). «هنرمندان معاصر ایران، منیر شارودی فرمانفرمائیان»، ترجمه و تلخیص: گل‌رخ برومندی، دوهفته‌نامۀ تندیس، ش 169، ص4ـ7.
[41] فرهمند، جلال (1382). «دیپلماسی درباری»، تاریخ معاصر ایران، ش 28، ص 207.
[42] فوران، جان (1378). مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ خدماتی رسا، چ 2.
[43] فوزی، یحیی (1379). «رهبران مذهبی و مدرنیزاسیون در ایران در دورۀ پهلوی دوم (قسمت اول)»، پژوهش‌نامۀ متین، ش 9، ص 161ـ168.
[44]کار، مهرانگیز (1376). حقوق سیاسی زنان ایران، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
[45] کاوه، گیتی (1387). «اجمالی بر تاریخچۀ رادیو در ایران 1387ـ1319»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 8، ص 64ـ77 و 58ـ63.
[46] کسری، نیلوفر (1380). زنان ذی‌نفوذ خاندان پهلوی، تهران: نامک، چ 2.
[47] گرابار، الگ (1374). «اسلام و هنرهای تجسمی»، ترجمۀ سید رحیم موسوی‌نیا، فصل‌نامة هنر، ش 28، ص211ـ233.
[48] گیدنز، آنتونی (1378). راه سوم، ترجمۀ منوچهر صبوری کاشانی، تهران: شیرازه.
[49] محمدی آشنایی، علی (1373). حجاب در ادیان الهی، قم: اشراق.
[50] مطهری، مرتضی (1375). نظام حقوق زن در اسلام. قم: حکمت.
[51] موریزی‌نژاد، حسن (1386). «هنرمندان معاصر، مریم جواهری»، تندیس، ش 113، ص 4ـ5.
[52] ــــــــــ (1388). «هنرمندان معاصر، مهین نورماه»، تندیس، ش 158، ص 4ـ5.
[53] موسکا، گائتا؛ بوتو، گاستون (1370). تاریخ عقاید و مکتب‌های سیاسی از عهد باستان تا امروز، ترجمۀ حسین شهیدزاده، تهران: مروارید، چ 2.
[54] موسوی، همایون (1386). «نگاهی به آموزش متوسطۀ نقاشی در ایران»، آینۀ خیال، ش 5، ص 70ـ77.
[55] مهریزی، مهدی (1384). «رویکرد‌های مذهبی در تاریخ معاصر ایران به زن»، آینۀ پژوهش، ش 91، ص 8 و 10ـ12.
[56] ناصری چوپلو، عبدالله (1384). «پلنگ سیاه دربار»، زمانه، ش 40، ص 32ـ34.
[57] www.iichs.org جنگروی، مهدی (12/4/94): «همسران رضاشاه»
[58] www.noormags.ir کیارس، داریوش (25/8/93 ): «تاریخچۀ نگارخانه‌های تهران».
هفته‌نامة تندیس شماره‌های 191 تا 238.
[59] Pahlavi, Farah(2005).An Enduring Love: My Life with The Shah. A Memoir. Miramax.April 6.
[60] Stedman ,Kandace. “STATUS QUO! No women moving from marginalization to mainstream in the Arts”. NSEAD.1999, pp 271-280.