نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

3 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

آب در ایران باستان بسیار ارجمند بوده است. برای پاسداری و محافظت از آب، چند ایزد وجود داشته که آناهیتا محبوب‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌آمد. محبوبیت و جایگاه آناهیتا را با بررسی در آثار هنری ایران باستان می‌توان مشاهده کرد. بی‌تردید، وجود و استمرار باورهای اساطیری و مذهبی برآمده از دل فرهنگ و تاریخ ایرانی، مهم‌ترین عامل حضور همیشگی آناهیتاست. بنابراین، نقش آناهیتا نه‌تنها به‌‌منزلۀ عنصری تجسمی در هنر، که بیشتر دربردارندة مفاهیمی نمادی و بنیادین بوده است. این تحقیق، به تجزیه‌وتحلیل تجسمی نقوش آناهیتا و توصیف فضاها و ترکیبات تصویری آن در هنر ادوار تاریخی ایران باستان از قبیل مهرها، سکه‌ها، نقوش برجسته‌ها و ظروف فلزی در دوران ساسانی و مقایسه با مناطق و حوزه‌های فرهنگی دیگر پرداخته است. تحقیق از نوع کیفی و روش آن تحلیلی‌ـ تطبیقی است و چنین نتیجه گرفته می‌شود که هستی و وجود تاریخی آناهیتا متعلق به میراث معنوی ایرانی است که صرفاً از جنبۀ مادی از مناطق و حوزه‌های فرهنگی دیگر چون؛ بابل، فنیقیه، یونان و روم باستان تأثیر پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Representation of Anahita in archeological documents

نویسندگان [English]

  • Behrouz Afkhami 1
  • Saba Farajzadeh 2
  • Seyyed Mehdi Hosseininia 3

1 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabil, Iran

2 M.A. in Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Iran

3 Ph.D. Student in Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Iran

چکیده [English]

Water has been highly esteemed in ancient Persia. There have been a few deities to preserve and protect water; Anahita was considered the most popular one. We can see Anahita’s popularity and stature by survival of the works of art in ancient Iran. No doubt, the most important factor is the permanent presence of Anahita is existence and continuity of mythological and religious beliefs arising out of the culture and history of Iran, Therefore, Anahita is not only considered as a visual element in art, but it is more consistent with fundamental concepts and symbols. The current study addresses an analysis of the visual motifs of Anahita and describes its spaces and image composition in art history of ancient Iran such as stamps, coins, reliefs and metal packaging in the Sassanid era. This research uses qualitative and comparative analytical methods. It is concluded that Anahita influenced historical and material culture of Babylon, Phoenicia, Greece and ancient Rome; but Anahita’s historical existence belongs to Iranian intangible culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anahita
  • archeological document
  • Representation
  • Women
[1] اخوان‌اقدم، ندا (1391). «ستایش زندگی به‌عنوان باور زردشتیان نقش‌یافته بر ظروف فلزی ساسانی»، کیمیای هنر، س اول، ش 2، ص 15ـ30.
[2] ارشاد، محمدرضا (1386)، گسترة اسطوره، تهران: هرمس.
[3] آورزمانی، فریدون (1390). «منظر آسمانی (نگاهی به رازهای ماه در ایران باستان)»، مجلۀ منظر، ش 14، ص6ـ9.
[4] باکاک، رابرت (1386). صورت‌بندی‌های فرهنگی جامعۀ مدرن، ترجمۀ مهران مهاجر، تهران: آگه.
[5] بهار، مهرداد (1377). از اسطوره تا تاریخ، به ویراستاری ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
[6] پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش ‌از تاریخ تا امروز)، تهران: علمی و فرهنگی.
[7] تفصلی، احمد (1383). تاریخ ادبیات پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
[8] توحیدی، فائق (1379). فن و هنر سفال‌گری، تهران: سمت.
[9] جوادی، شهره (1385). «سنگ‌نگارۀ خسرو پرویز در طاق بستان»، مجلۀ باغ نظر، ش 6، ص 49ـ61.
[10] حرم پناهی، ریحانه (1381). «ایزدبانوان، اهوراییانی ماندگار»، کتاب ماه هنر، صص 122ـ127.
[11] حیدری، نادر (1383). «بررسی تطبیقی حجاری‌های دورۀ هخامنشی با حجاری‌های دورۀ ساسانی در کرمانشاه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
[12] داندامایف، م.آ (1352). ایران در دورۀ نخستین پادشان هخامنشی، ترجمۀ روحی ارباب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[13] دریایی، تورج (1387). «زنان در دورۀ هخامنشی»، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، س 22 و 21، ش اول و دوم، ص 50ـ59.
[14] دورانت، ویل (1365)، تاریخ تمدن (یونان باستان)، ترجمۀ امیرحسین آریان‌پور، فتح‌الله مجتبائی و هوشنگ پیرنظر، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
[15] دولوز، ژیل (1389). افلاطون و وانموده، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن سرگشتگی نشانه‌ها، ترجمۀ مانی حقیقی، تهران: مرکز، چ 6.
[16] رسولی، آرزو (1391). «آناهیتا در پارس (تحول مفاهیم، مناسک و سازمان دینی در عصر ساسانی)»، رسالۀ دکتری رشتۀ تاریخ، دانشگاه تهران، تهران.
[17] رضائی، ایرج (1389). «نگاهی تحلیلی به نقوش نمادین و نمادهای آیینی در هنر هخامنشی»، مجلۀ پیام باستان‌شناس، س 7، ش 14، ص 101ـ114.
[18] رضی، هاشم (1381). دانش‌نامۀایران باستان، ج 1، تهران: سخن.
[19] زارفا، میشل (1384). اسطوره و رمان: جهان اسطوره‌شناسی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز، چ 2.
[20] ستاری، رضا؛ خسروی، سوگل (1392)، «بررسی خویش‌کاری آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره و پیوند آن با پیشینۀ مادرسالاری»، فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 4، ش 12، ص 98ـ327.
[21] شریفیان، مهدی؛ اتونی، بهزاد (1390). «کهن‌نمونۀ «آب» و کارکرد آن در اسطوره و حماسه»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی زبان و ادب فارسی، س 3، ش 4، ص 311ـ 318.
[22] شین دشت‌گل، هلنا (1382). «صورت آب»، کتاب ماه هنر، ش 57 و 58، ص 126ـ129.
[23] صدر نوری، بابک (1391). «آبانگان یادمان ایزدبانوی آناهیتا»، ماه‌نامۀ ره‌آورد گیل، س 9، ش22، ص 112ـ115.
[24] عادل‌زاده، پروانه؛ پاشایی فخری، کامران (1394). «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصل‌نامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، س 8، ش 27، ص 112ـ115.
[25] عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، مشهد: توس.
[26] عبداللهی، فرشته، (1375). در باره آناهیتا، ادبیات و زبان‌ها چیستا- شمارۀ 126 و 127، 594-588.
[27] فرنبغ دادگی(1390). بندهش، ترجمه از پهلوی به فارسی،  مهرداد بهار(گردآورنده)، چاپ چهارم، تهران، نشر توس.
[28] کاظم‌زاده، پروین (1392). «تحلیلی بر دلایل شکل‌گیری اعتقاد به ایزدبانوان در ایران باستان»، پژوهش‌های ادیانی، س اول، ش2، ص 7ـ94.
[29] گزیده‌های زادسپرم (1366). ترجمۀ راشد محصل، تهران: مؤسسۀ تاریخ فرهنگی.
[30] گلدمن، برنارد؛ زیدی، محسن؛ عطایی، محمد‌تقی (1378). «پوشاک زنان در دورۀ ساسانی» (2)، مجلۀ باستان‌پژوهی، ش 5 و 6. ص 39ـ47.
[31] گویری، سوزان (1385). آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، تهران: ققنوس.
[32] مبینی، مهتاب؛ ابراهیم‌زاده، فرزام. «بی‌تا». «پژوهشی در نشانه‌های سیاسی و مذهبی سکه‌های ساسانی»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی تاریخ، س 4، ش 12، ص 141ـ162.
[33] مرادی غیاث‌آبادی، رضا (بی‌تا)، نوروزنامه (پنجاه گفتار در زمینۀ پژوهش‌های ایرانی) انتشارات نوید شیراز، تهران
[34] معصومی، غلامرضا (1387). مقدمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، تهران: سورۀ مهر،‌ چ 2.
[35] مورتگات، آنتوان (1377). هنر بین‌النهرین باستان، ترجمۀ زهراباستی و محمود رحیم‌صراف تهران: سمت.
[36] موسوی‌حاجی، رسول (1374). «پژوهشی در نقش‌برجسته‌های ساسانی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
[37] نیکخواه، هانیه؛ پورمند، حسن‌علی (1390). «بازشناسی نمادهای بنیادین مؤثر در شکل‌گیری هالۀ تقدس»، کتاب ماه هنر، ش 154، ص52ـ63.
[38] هال، جیمز (1383). فرهنگ نگاره‌ای تمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چ 2، تهران، فرهنگ معاصر.
[39] هاوس، رزالین هرست (1388). بازنمایی و صدق، ترجمۀ امیر نصیری، تهران: فرهنگستان هنر، چ 2.
 
 
[40]Curtis,V(2007)Religious iconography on ancient Iranian coins, biritish academy,133: pp.413-434.
 [41] Eisenberg,j.Price,W.(2007) Art of the ancient world.New York: Royalathena,P69.
[42]Freer|Sackler (2015;Ancient near eastern art, http://asia.si.edu/collection/ancientneareast.asp,(accessed 25 june 2015)
[43]Grudeva,D(2015) The caryatids from the tomb in ginina mogila near sveshtari in Mediterranean context, Bulgarian e-Journal of Archaeology,pp. 91-108.
 [44]Kenwright,S(2010), Clothing fit for a late roman lady.4p.
[45]Ricl,M. 2002, The cult of the Iranian goddess anāhita in Anatolia before and after Alexander, Antiquiť vivante, 197-210
[46]Saadi-nejad,M(2013) Aredur sūrā anāhitā: an india European river goddess, Analytica iranica, 5:253-274
[47]Sebesta,J.( 1997)Womens costume and feminine civic morality.Gender & history,3:529-541.
[48]Shenkar,M.( 2013)Agoddess or a queen? On the interpretation of the figure on the relief of narseh at naqš- e rostam, International instate of the classical world, 3614-633.
[49]  THEOI GREEK MYTHOLOGY (2015); Greek and roman sculpture; http://www.theoi.com/gallery/s10.2.html,(accessed 15 Aprill 2015).