نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت ‌علمی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دکتری دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

حجاب و عفاف به یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های اخیر تبدیل شده است. لزوم حجاب اجباری اسلامی و همسو قلمداد کردن آن با عفاف و اخلاقی انسانی زمینة اصلی بقای این قانون از بدو تولد انقلاب اسلامی تاکنون بوده است. در دوره‌هایی ‌‌خاص، انتقاد و اعتراض به حجاب اوج و افول داشته است، اما این اعتراض‌ها هیچ‌گاه فروکش نکرده است. فرضیة رقیب مهم در این زمینه در قالب لزوم رعایت «حقوق اساسی شهروندان ایرانی» مطرح می‌شود که مستند انتقادات حقوق بشری هم شده است. در مقابل، استناد به «حقوق اکثریت شهروندان مسلمان» جامعة ایرانی سبب شده دولت جمهوری اسلامی ایران همچنان در برابر موج انتقادات روزافزون و نیز فرایند عرف‌شدن «مسئلة بدحجابی»، به دفاع از الزام قانونی (و نه لزوماً شرعی) بپردازد. خواه و ناخواه، به دلیل موفقیت نسبی این استدلال، با قبول این فرضیه، برای دولت اسلامی ضمن دفاع از جایگاه قانونی حجاب، لزوم نوعی بازخوانی نظری و عملی در اجرای این قانون ضروری به نظر می‌رسد. مقالة حاضر در قالب گزارشی علمی با رویکردی عمل‌گرا سعی کرده واقعیت حجاب و ادلة حاکم بر بیان حقوقی و اجتماعی و نیز سیاسی در این خصوص را دقیق‌تر بررسی کند تا آیندة سیاست‌گذاری دربارة حجاب در جمهوری اسلامی ایران واقع‌بینانه‌تر ترسیم شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Islamic Republic of Iran and the issue of Bad-Hijab

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Javid 1
  • Esmat Shahmoradi 2

1 Associate Professor, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran

2 PhD, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran

چکیده [English]

Hijab has turned into a major concern for the authorities of the Islamic Republic of Iran over the recent decades. Since the Revolution, the obligatory hijab and considering it to be in line with the human morales has served as the major reason for maintenance of this legal obligation. Over certain periods, there has been ups and downs regarding objections and criticisms concerning hijab but such criticisms have never stopped. There is a competing hypothesis which necessitates observance of the fundamental human rights of the Iranian citizens. In contrast, the government seeks recourse to the need for observance of the majority of Iranian citizens as Muslims to defend hijab as a legal (rather than mere religious) requirement. Due to the relative success of this hypothesis, the Islamic government is required to review in theory and practice the implementation of such legal requirement, while at the same time defending the legal stance of hijab. The present article seeks to adopt a practical perspective and provide an academic report to investigate the truth of hijab and the governing rules with respect to the legal, social and political ideas to portray a more realistic future for policy making concerning hijab in Islamic Republic of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • hijab
  • Chastity
  • the Islamic Republic of Iran
  • bad-hijab
  • legal requirements
[1] قرآن کریم.
[2] آملی لاریجانی، صادق (1392). «همایش ملی امر به معروف و نهی از منکر»، ۴ آبان.
[3] افکار نیوز (۱۳۹۰).مسئلة حجاب با طرح تابستانه حل نمی‌شود: یک‌شنبه ۱۹ تیر:
[4] اسماعیل المقدم محمد احمد (1420).عودة الحجاب، ریاض: دار طیبة، الملکة العربیة السعودی.
[5] اعزازی، شهلا (1373). خانواده و تلویزیون، گناباد: مرندیز.
[6] اکبر، احمد؛ دونان، هاستینگر (1384). اسلام جهانی‌شدن و پست‌مدرنیته، ترجمة مرتضی بحرانی، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
[7] جامعة خبری تحلیلی (1393). بازداشت عامل حمله به زنان در جهرم: یک‌شنبه ۹ آذر:
[8] بار، ویون (1383). جنسیت و روان‌شناسی اجتماعی، ترجمة حبیب احمدی و بیتا شایق، شیراز: نوید شیراز.
[9] بهارنیوز (1393). یک ‌خبرگزاری بدحجابان را به تجاوز تهدید کرد! ۱ خرداد:
[10] بیانات در دیدار علما و روحانیان استان خراسان شمالی :۱۳۹۱/۰۷/۱۹ـ۲۱:۳۲:
[11] پارسا، طیبه (1377). پوشش زن در گسترة تاریخ، قم: احسن الحدیث.
[12] ترکمنی آذر، پروین (1375). «تصویر و تصور بیگانگان از حجاب»، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های سمینار حجاب، ادارة کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران.
[13] تقوی، سیدرضا (1375). «پیام حجاب»، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های سمینار حجاب، تهران: ادارة کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان.
[14] جاوید محمدجواد (1388). تأملی در ابعاد نظری و عملی حجاب، (به‌اهتمام) پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
[15] جاوید محمدجواد (1388). حجاب در ادیان توحیدی...، (به‌اهتمام) پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
[16] جاوید محمدجواد (1388). مطالعة موردی حجاب...، (به‌اهتمام) پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
[17] جاوید محمدجواد (1392). نقد مبانی فلسفی حقوق بشر، فلسفة طبیعی حقوق بشر، ج 1و 2، تهران: مخاطب.
[18] جعفریان، رسول (1383). داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[19] جوادی آملی، عبدالله (1381). نسبت دین و دنیا، بررسی و نقد نظریة سکولاریسم، چ 2، چاپ‌خانة دفتر انتشارات اسلامی، تهران: مرکز نشر اسراء، بهمن ماه.
[20] حدادعادل، غلامعلی (1374). فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، تهران: سروش، چ 6.
[21] حسینی شیرازی (1375). «ارائة طرح اجرایی رابطة حجاب با تکامل اجتماعی»، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های سمینار حجاب، ادارة کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران.
[22] باقری، خسرو (1382). مبانی فلسفی فمنیسم، تهران: وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
[23] خمینی، روح‌الله، وصیت‌نامه، بند م:
[24] خمینی، روح‌الله (1370). صحیفة نور، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثارامام خمینی، ج ‏12.
[25] خندان، علی‌اصغر (1388). حجاب افراد غیرمسلمان در جامعة اسلامی (در گفتارهایی پیرامون حجاب)، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
[26] دبیرخانة شورای فرهنگ عمومی (1386). «وضعیت‌سنجی پوشش و آرایش مترددین بالای 12 سال شهر تهران»، دبیرخانه، تهران.
[27] دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی (1391). «عفاف و حجاب: از وضعیت موجود تا وضعیت مطلوب»، گزارش بهار.
[28] سادات‌موسوی، زهره (1385). «عفاف و حجاب در ادیان الهی»، مرکز امور زنان و خانواده.
[29] ساناساریان، الیز (1384).جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، ترجمة نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران.
[30] سرویس فرهنگی پایگاه 598 (۱۳۹۳). آیا قانونی برای حجاب اجباری وجود دارد؟ ۱۰ شهریور:
[31] سوبل، آلن (1386). فلسفة جنسیت، ترجمة بهروز جندقی، تهران: باشگاه اندیشه.
[32] سیمای جمهوری اسلامی ایران ادارة کل نظارت و ارزیابی (1386). «بررسی کمی و کیفی حضور زنان چادری در سریال‌های پر‌بینندة سیما،» تهران.
[33] شبکة ایران زنان (1391). ۱۶ دی:
 http://www.iranzanan.ir/first_point/003870.php?q=print
[34] شمس‌الدین محمدمهدی. الستر و النظر، بیروت: مؤسسـة المنار.
[35] شورای عالی انقلاب فرهنگی، قانون راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، مصوبة 13 دی 1384.
[36] صدقی، نعمت (1381). خودآرایی زن از دیدگاه قرآن، ترجمة فرزانه غفاری، تهران: احسان، چ 4.
[37] صلاح، مهدی (1384). کشف حجاب: زمینه‌ها، پیامدها و واکنش‌ها، تهران: مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
[38] غنوشی، راشد (1381). آزادی‌های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمة حسین صابری، تهران: علمی و فرهنگی.
[39] فارس‌نیوز (1393). «مصادیق بدپوششی زمستان ۹۳ اعلام شد/ برخورد با ساپورت‌‌پوش‌ها»، 15 آذر:
[40] فارس‌نیوز (1393). «طراحی سازوکارهای خودکنترلی برای حفظ حجاب در جامعه از طریق کاهش امنیت زنان بدحجاب در جامعه»، ۲۷ اردیبهشت:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910414000236
[41] فتاحی‌زاده، فتحیه (1373). حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم: دفتر تبلیغات اسلامی قم.
[42] قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵.
[43] قانون مدنی اصلاحی سال 1370.
[44] قدر ولایت (1381). حکایت کشف حجاب (1ـ2)، تهران: مؤسسة فرهنگی قدر ولایت.
[45] قرائتی، محسن (1361). تفسیر سورة قصص، انتشارات علمیة اسلامیه، شهریور.
[46] قرضاوی، یوسف (1422). النقاب المرأة بین القول...، بیروت: مؤسسـة الرسالـة.
[47] کهن، ابراهام (1382). گنجینه‌ای از تلمود، ترجمة امیر‌فریدون گرگانی، ترجمه و تطبیق با متون عربی: یهوشوع نتن الی، تهران: اساطیر .
[48] گواهی، زهرا (1369). سیمای زن در آینة فقه، مرکز چاپ و انتشار سازمان تبلیغات اسلامی.
[49] مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار، ج 13.
[50] حکیم‌پور، محمد (1382). حقوق زن در کشاکش سنّت و تجدد، تأملّی در مبادی هرمونوتیک حقوق زن، تهران: نغمة نو‌اندیش.
[51] محمد منصور‌نژاد (1381). مسئلة زن، اسلام و فمنیسم (در دفاع از حقوق زنان)، تهران: برگ زیتون.
[52] مطهری، مرتضی (1378). نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.
[53] ــــــــــ (1353). مسئلة حجاب، انجمن اسلامی پزشکان، چ 2.
[54] ــــــــــ (بی‌تا). مسئلة حجاب، تهران: صدرا.
[55] ــــــــــ (1371). مسئلة حجاب، تهران: صدرا.
[56] مکنون، ثریا (1375). «حجاب و حضور سیاسی زن در اجتماع، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های سمینار حجاب»، ادارة کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران.
[57] مهرپور، حسین. اجازة ولی در عقد نکاحhttp://www.ghavanin.ir/PaperDetail.asp?id=204
[58] مهریزی مهدی (1379). آسیب‌شناسی حجاب، تهران: جوانة رشد.
[59] مودودی، ابوالأعلی (1369). حجاب، ترجمة نعمت‌الله شهرانی، تهران: احسان.
[60] موسوی سرخی اصفهانی، محمودبن السید مهدی (1415). النساء فی اخبار الفریقین، تهران: نشر مؤلف.
[61] ناصرالدین الألبانی. حجاب المرأة المسلمـة فی الکتاب و السنـة، بیروت: المکتب الاسلامی.
[62] نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها (1385).احکام نگاه و پوشش/ مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام سید مجتبی حسینی، تهران: دفتر نشر معارف.
[63] واحد فرهنگ‌نویسی و تدوین کتاب‌های مرجع فرهنگ (1383). دایرة‌المعارف دانشبشر، 2جلدی، تهران: نشر نور.
[64] وشنوی القمی، محمد قوام (1379ق). الحجاب فی الاسلام، قم: مطبعـة الحکمـة.
[65] دورانت، ویل (1380). تاریخ تمدن، عصر ایمان، کتاب سوم، تهران: علمی فرهنگی، چ 7.
[66] هاشمی رفسنجانی، اکبر. آیا زنان می‌توانند کت و دامن بپوشند؟