نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه هنرهای نمایشی دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد سینمای دانشگاه تهران

چکیده

«مخالف‏پوشی»‌‌ـ به معنای پوشیدن لباس مردانه از سوی زنان، یا لباس زنانه از سوی مردان‌ـ از سال‏های ابتدایی اختراع سینما وارد روایت‏های سینمایی شد و همچنان نیز ادامه دارد. بر‌اساس آنچه تاکنون در مخالف‌پوشی مشاهده شده است، این کار با هدف دستیابی به امتیازات جنسیت دیگر و خدمت به پیشبرد درام، طبق خواست فرد مخالف‌پوش، انجام می‏پذیرد. در پژوهش حاضر، کارکرد مخالف‏پوشی در 18 فیلم سینمای ایران، از دهۀ 1330 تا کنون، بر‌اساس آرای پساساختارگرای فوکو و پسافمنیستی جودیت باتلر، که در کتاب معضل جنسیت آن‏ها را تشریح کرده، بررسی شده است. در چارچوب اندیشۀ فوکو، جنسیت «برساخته‏ای فرهنگی» تلقی می‏شود که گفتمان حاکم آن را شکل می‌دهد و با پایان‌یافتن اعتبار این گفتمان، تعاریف آن نیز می‏تواند تغییر کند. از سوی دیگر، باتلر (با تأیید نظر فوکو) جنسیت را نه یک ویژگی ذاتی، بلکه ایفای نقش‏هایی می‏داند که گفتمان حاکم از هر جنس انتظار دارد. بر‌اساس یافته‏های بررسی پیش رو، مردپوشی زنان در فیلم‏های ایرانی از سر درماندگی انجام می‏گیرد و فقط در صورت رسوایی است که راز از چهرۀ زن مردپوش برگرفته می‏شود. حال آنکه زن‏پوشی، که اغلب حربه‏ای سودجویانه است، در اولین فرصت رها می‌شود و مرد زن‌پوش با بازگشتن به نقش مردانۀ خود، تقابل مرد/ زن را تحکیم می‏کند. هشت فیلمی که توجه اصلی این پژوهش بر آن‏ها متمرکز است، آثاری هستند که در آن‏ها قهرمان یا ضدقهرمانِ اثر دست به مخالف‏پوشی زده است؛ حال آنکه 10 اثرِ دیگر، که در آن‏ها مخالف‏پوشی نقشی فرعی دارند، موردِ مطالعه قرار گرفتند تا شرایطِ قیاس این دو نگاهِ متفاوت به مخالف‏پوشی فراهم شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Cross-dressing in the Iranian cinema: A poststructuralist approach

نویسندگان [English]

  • Behrouz Mahmoodi Bakhtiari 1
  • Kourosh Ghaniyoun 2

1 Associate Professor, Department of Visual Arts, University of Tehran

2 Master of Science (CMS), University of Tehran

چکیده [English]

"Cross-dressing" defined as the concept of wearing female dresses by men, and male dresses by women, entered the plots of movies from the early ages of the emergence of cinema, and has still survived. The reason for cross-dressing, according to what has already been witnessed, is to gain the merits of the opposite sex, as well as the progress of the drama by the cross-dressed person. In the current article, the function of cross-dressing has been studied in 18 films of the Iranian cinema, within the poststructuralist framework of Foucault, and the post-feminist approach of Judith Butler. The movies analysis shows that there are themes in which a man dresses like a woman, or a woman dresses like a man in order to prove something to other people, or to get rid of a miserable situation. Most of the considered films are comedies, and in most cases, the films have happy endings. Based on the research findings, cross-dressing of women in the Iranian films are done out of their frustration and despair, and their secret is revealed only when a disgrace takes place, whereas cross-dressing of men is usually carried out for their personal profits.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cross-dressing
  • poststructuralism
  • post-feminism
  • iranian cinema
[1] باروس، زوزا (1393). «پساساختارگرایی»، در دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر، ویرایش ایرینا ریما مکاریک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، ص 76ـ82، چ 5.
[2] حیدری، غلام (1383). فیلم‌شناخت ایران: فیلم‏شناسی سینمای ایران (1309ـ1357)، تهران: قطره.
[3] سلدن، رامان؛ ویدوسون پیتر (1392). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو،‌ چ 5.
[4] کمپبل، جورج (1393). «ساختارگرایی»، در دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر، ویرایش ایرینا ریما مکاریک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، ص 173ـ181، چ 5.
[5] محمودی بختیاری، بهروز؛ خسروی، زهرا (1390). «مردپوشی زنان در دو داستان از هزار و یک شب و دو کمدی از شکسپیر: یک بررسی تطبیقی»، هنرهای زیبا، ش 44، ص 55ـ63.
[6] مهرابی، مسعود (1368). تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357، تهران: فیلم، چ 4.
[7] واکر، ویکتوریا؛ گلفند، الیسا؛ ویدون، کریس (1393). «نقد فمنیستی»، در دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر، ویرایش ایرینا ریما مکاریک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، ص 387ـ401، چ 5.
[8] والدس، ماریو (1393). «تقابل دوگانی»، در دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر، ویرایش ایرینا ریما مکاریک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، ص 98، چ 5.
[9] Bertens, Hans (2014). Literary Theory: The Basics (Third Edition). London: Routledge.
[10] Bonner, Frances (1998). "Forgetting Linda: Women Cross-dresssing in Recent Cinema". Continuum: Journal of Media and Cultural Studies, 12: 3, PP 267-277.
[11] Butler, Judith (2002). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. Taylor & Francis e-Library.
[12] De Beauvoir, Simone (1956). The Second Sex. Translated and Edited by H. M. Parshley. London: Jonathan Cape.
[13] Kheshti, Roshanak (2009). “Cross-Dressing and Gender (Tres)passing: The Transgender Move as a Site of Agential Potential in the New Iranian Cinema”. Hypatia 24/3: PP 158-177.
[14] Modleski, Tania (1997). "A Woman's Gotta Do … What a Man's Gotta Do? Cross-Dressing in the Western". Signs 22:3, PP 519-544. The University of Chicago Press.
[15] Naficy, Hamid (2001). “Iranian Cinema”. In Oliver Leaman(Ed.), Companion Encyclopedia of Middle Eastern and North African Film. London: Routledge, PP 130-222.
[16] Orr, John (1992). "Peter Weir's Version: The Year of Living Dangerously". In John Orr and Colin Nicholson (eds), Cinema and Fiction: New Modes of Adapting, 1950-1990. Edinburgh: Edinburgh Universty Press.
[17] Suthrell, Charlotte (2004). Unzipping Gender: Sex, Cross-Dressing and Culture. Oxford: Berg.
[18] Tong, Rosemarie (2009). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction. (Third Edition). Westview Press.