نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکدۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفۀ هنر، دانشگاه بین‏ المللی امام ‏رضا(ع)

چکیده

تغییر سبک پوشش بانوان در مقاطع زمانی مختلف دورة قاجار، صاحب‏نظران را بر آن داشته تا در یادداشت‏های خود‌ـ هرچند گذرا‌ـ بر آن نظر افکنند. با توجه به اینکه تحقیقات انجام‌شده در زمینة چرایی و چگونگی پوشش در این دوران و ارتباط آن با جریان مُد معدود و سطحی بوده، به نظر می‏رسد پرداخت دقیق‏تر به این موضوع، امری مهم باشد. این مقاله به‏ صورت تطبیقی به اشتراک‌ها و افتراق‌های پوشاک بانوان دو دربار فتحعلی‏شاه و ناصرالدین‏شاه قاجار می‏پردازد و تأکید آن بر مُد لباس و مقایسة اجزای پوشاک اندرونی و بیرونی است. اجزای پوشاک اندرونی شامل شلیته (تُنْبان)، پیراهن، آرْخالق و پوشش ‏سر و اجزای پوشش بیرونی شامل چادر، چاقْچور و روبنده است. با توجه به اینکه عواملی چون مذهب، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و ابعاد روان‏شناختی پادشاهان تأثیر مستقیمی بر شکل‏گیری جریان مُد و روند تغییر و تحولات مربوط به آن را داشته است، این نوشتار با رویکرد کیفی و به شیوة توصیفی‌ـ تحلیلی، با تأکید بر دو دورة حکومتی قاجاریه‌، به بررسی مجموعه تصاویر به‎‏جا‏مانده از این دوران و مطالعة اسناد و سفرنامه‏ها‌ـ برای دسته‏بندی پوشاک و سبک مُد غالب دربار‌ـ می‏پردازد تا مؤلفه‏های اثرگذار بر تغییر یا ثبات سبک لباس این دوران را بازشناسی و تعریف کند. این پژوهش نشان می‏دهد، پایبندی به مذهب بین زنان قاجار، عامل بازدارندة مهمی در برابر تغییر کامل سبک پوشش بانوان بوده است؛ به‏ عبارت ‏دیگر، زنان در گزینش البسة خود نقش منفعلی نداشته‏اند و همچنین نفوذ سلیقه و ارادة شخص شاه، عامل بسیار مؤثری در تغییر مدل لباس زنان دربار بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A comparative study in women's fashion during Fath-ali-Shah and Naser-al-Din Shah’s court

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Jahani 1
  • Sahar Changiz 2

1 MA, Department of Fine Arts, University of Tehran

2 PhD Student, Department of Islamic Art and Humanities, Imam Reza International University

چکیده [English]

Change of women’s clothing during the Qajar era, has given a reason to many experts and researchers to consider the issue in their writings, even so short. Given that not much research has been performed on how and why the clothing style changed during Qajar era as well as its relationship with fashion’s evolution, a deeper and more detailed research seems to be necessary in order to identify the reason for change of women’s costume. The current comparative study aims to evaluate the similarities and differences of women’s costume in Fath-ali-Shah and Naser-al-Din Shah’s court, focusing on fashion and comparing indoor/outer garment components. Indoor garment components included Shaliteh (Breeches), shirts, Arkhalig and headwear, and outer garments included Chador, Chaghchoor and Burqa. Considering that some factors, such as religious views, politics, economy as well as psychological aspects of the kings have direct impact on fashion and its changes, this study using a qualitative approach and descriptive-analytical methodology and emphasizing on two Qajar dynasties, aims to evaluate available pictures collected from this era and study the documents and logbooks which are about costume classifications and frequently used fashion in Qajar’s court, in order to identify and introduce those elements which have influence on evolution or stability of clothing style in this era. Finally, this study has shown that women’s religious view was an important forbidding factor against drastic changes in clothing style and fashion. In other words, women had not a passive role in choosing their clothes. It was also found  that kings’ will and views were two significant factors impacting women’s fashion and clothing styles in the kings’ court.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fashion
  • Women
  • Fath-ali-Shah Qajar
  • Naser-al-Din Shah Qajar
  • Religion
[1] آگ‏برن، ‏ویلیام‏فیلدینگ؛ نیم‏کوف، مایر‏فرانسیس (1381). زمینة جامعه‏شناسی، ترجمة امیرحسین آریان‏پور، تهران: گستره.
‏[2] آدمیت، فریدون (‏1351). اندیشة ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار،‏ تهران:‏ خوارزمی.
‏[3] اتحادیه،‏ منصوره (1377). اینجا تهران است؛ مجموعه مقالاتی دربارة تهران...، ‏تهران: تاریخ ایران.
[4] استاین، دانا (1368). سرآغاز عکاسی در ایران، ترجمة ابراهیم هاشمی، تهران: اسپرک.
‏[5] اسکات‏وارینگ، ادوارد (1369). ده سفرنامه، ترجمة مهراب امیری، تهران: وحید‏.
‏[6] آصفی، آصفه (1354). آشنایی با فلسفة جهان از زمان‏های قدیم تا امروز، تهران: چاپخانة مروی.
‏[7] الگار، حامد (1359). نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت ایران...، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: توس.
‏[8] بایندر، هانری (1370). سفرنامة هانری بایندر: کردستان بین‏النهرین و ایران، ترجمة کرامت‏الله افسر، تهران‏: فرهنگسرا.
‏[9] بل،‏ گرترود (1363).‏ تصویرهایی از ایران، ترجمة بزرگمهر ریاحی،‏ تهران: ‏خوارزمی.
[10] بن‏تان،‏ آگوست (1374). سفرنامة بن‏تان؛ ‏نامه‏های یک افسر فرانسوی...، ترجمة منصوره اتحادیه (نظام مافی).‏ تهران: سپهر‏.
‏[11] به‏فر، مهری (1377). «گزاری بر برابری‏خواهی و آزادی‏جویی زن قاجاری، همراه با تاج‏السلطنه»، حقوق زنان، ‏ش 4، ص‏49ـ53.
[12] پنجه‏باشی، الهه (1395). «مطالعة تطبیقی دو نقاشی از زنان در دورة قاجار با رویکرد بینامتنیت»، زن در فرهنگ و هنر، ش 4، ص453ـ472.
‏[13] پولاک، یاکوب‏ادوارد (1361). سفرنامة پولاک؛ ایران و ایرانیان، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
‏[14] دالمانی، هانری‏رنه (1378).‏ سفرنامه از خراسان تا بختیاری،‏ ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران: طاووس.
‏[15] دروویل، گاسپار (1367). سفر در ایران، ترجمة منوچهر اعتمادمقدم، تهران: شباویز.
[16] ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران؛ از سدة 13 تا امروز، تهران: ادارة موزه‏ها و فرهنگ‏های عامه.
[17] ــــــــــ (1376). تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
[18] ــــــــــ (1382‏). زندگانی و آثار استاد صنیع‏الملک، ویرایش سیروس پرهام، تهران: دانشگاهی.
[19] ساروخانی، باقر؛ رفعت‏جاه، مریم (1383) «عوامل جامعه‏شناختی مؤثر در بازتعریف هویت اجتماعی زنان»، زن در توسعه سیاست، ش 8، ص71ـ92.
‏[20] سرنا، کارلا (1363). آدم‏ها و آیین‏ها در ایران، ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
‏[21] شریعت‏پناهی، حسام‏الدین (1372). اروپایی‏ها و لباس ایرانیان، تهران: قومس.
‏[22] شیرودی، مرتضی (1384). «زن در توسعه و سیاست»، علوم اجتماعی، ش 12، ص75ـ94.
‏[23] شیل، ماری‏لئونوراولف ‏(1362). خاطرات لیدی شیل...، ترجمة دکتر حسین ابوترابیان، تهران: نو.
[24] طهماسبی، محمدرضا (1392). ناصرالدین‏شاه عکاس (پیرامون تاریخ عکاسی ایران)، تهران: تاریخ ایران.
[25] عظیم‏پور، پوپک (1389). فرهنگ عروسک‏ها و نمایش‏های عروسکی، آیینی و سنتی ایران، تهران: نمایش.
‏[26] عیسوی‏، چارلز‏ (1362). تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار...، ترجمة یعقوب آژند، تهران: گستره.
[27] غیبی، مهرآسا (1388). هشت هزار سال پوشاک ایران، تهران: هیرمند.
‏[28] فرمانفرماییان، مهرماه (1377). زندگی‏نامة عبدالحسین میرزا فرمانفرما، تهران: توس.
[29] فلاندن، اوژن (1324). سفرنامة اوژن فلاندن به ایران در سال‌های 1840ـ1841،‏ترجمة حسین نور‏صادقی، تهران: ‏روزنامة نقش‏جهان،‌ چ 2.
[30] فووریه، ژوآنس (1385). سه سال در دربار ایران،‏ ترجمة عباس اقبال، ‏تهران:‏ علم.
‏[31] کرزن، جرج‏ناتانیل (1362). ایران و قضیة ایران، ترجمة وحید مازندرانی،‏ ج اول، ‏تهران: علمی و فرهنگی.
‏[32] گرانویل براون، ادوارد (1381). یک سال در ایران، ترجمة مانی صالحی‏علامه، تهران: ماه‌ریز.
‏[33] گرمارودی،‏ میرزافتاح (1370). روزنامۀ موسوم به چهارفصل سفرنامه...، تهران: کتابخانة مستوفی،‌ چ 2.
‏[34] لمبتون، آن‏کاترین‏سواین‏فورد (‏1375‏). ایران عصر قاجار؛ ...در باب ایران‏شناسی، ترجمة سیمین فصیحی، مشهد: جاودان خرد.
‏[35] ماساهارو،‏ یوشیدا (1373). سفرنامة یوشیدا ماساهارو...، ترجمة هاشم رجب‏زاده با همکاری ی. نی‏ئی‏یا، مشهد: آستان قدس رضوی.
‏[36] مستوفی، ‏عبدالله (1377). تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجاریه یا شرح زندگانی من، تهران: زوار‏.
‏[37] معیرالممالک، دوستعلی‏خان (1361). رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران.
‏[38] مک‏گرگر، سی‏ام (1336). شرح سفری به ایالت خراسان، ترجمة مجید مهدی‏زاده، مشهد: ‏آستان قدس رضوی.
‏[39] مکنزی، چارلز‏فرانسیس (1359). سفرنامة شمال...،‏ ترجمة منصوره اتحادیه (نظام مافی). تهران: گستره.
[40] موریه، جیمز‏جاستی‏نین ‏(1385). سفر یکم از راه ایران،‏ ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه در سال‌های 1808 و 1809 م، ترجمة دکتر ابوالقاسم سری، تهران: توس.
‏[41] ناصرالدین‏شاه (1377).‏ روزنامة خاطرات ناصرالدین‏شاه ...، به کوشش فاطمه قاضی‏ها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
‏[42] نجمی،‏ ناصر (1370). تهران ‏عهد ناصری، تهران:‏ عطار.
‏[43] یارشاطر، احسان (1383). پوشاک در ایران‏زمین،ترجمة پیمان متین با مقدمة علی بلوکباشی، تهران: امیرکبیر.
[44] Aspers, P. & Godart, F., (2013). “Sociology of Fashion: Order and Change”, Annual Review of Sociology, Vol. 39, PP 171-192.
[45] Barber, B. & L. S. Lobel, (1952). “Fashion in women’s clothes and the American social system”. Soc. Forces, Vol. 31, PP 124–31.
[46] Barthes, Roland, (2013). The language of fashion, Transl. Andy Stafford, Australia: Bloomsbury Academic,
[47] Belleau, Bonnie D., (1987). “Cyclical fashion movement: women’s day dresses: 1860–1980”, Cloth. Text. Res. J. 5: PP 15–20.
[48] Curzon, George Nathaniel Cu, (2015). Persia and the Persian question, Cambridge university press.
[49] Diba, Layla, (1998). Royal Persian paintings the qajar epoch 1785-1925, New York: L.B Tauris.
[50] Falk,‏ S. ‏J, (1973‏). La Peinture Qajar‌ـ on catalogue depeintutes Qajar excutees au 18e et au 19e siecles, Tehran.
[51] Kawamura, Y., (2011). Doing Research in Fashion and Dress: An Introduction to Qualitative Methods, Oxford, UK: Berg.
[52] Kiapour, M.H. & Yamaguchi K. & Berg, A.C. & Berg, T.L, (2014). “Hipster Wars: Discovering Elements of Fashion Styles”, Computer Vision – ECCV, Lecture Notes in Computer Science, vol 8689, PP 472-488.
[53] Nietzsche, F., (1996). Human, All Too Human: A Book for Free Spirits, Transl. RJ Hollingdale, UK: Cambridge Univ. Press.
[54] Rugh, A., (1987). Reveal & Conceal: Dress in Contemporary Egypt, N. Y.: Syracuse University Press.
[55] Sproles, GB & Burns, LD., (1994). Changing Appearances: Understanding Dress in Contemporary Society, New York: Fairchild.
[56] Vogelsang‌ـ Eastwood, Gillian, (2001). Qajar drees from Iran, in the National Museum of Ethnology, Leiden.
[57] Wearden, J. & Baker, P., (2010), Iranian textile, United Kingdom: V&A Publishing.