نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی تاریخی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

یکی از مسائل فرهنگی برخاسته از اندیشة سیاسی در ایلام باستان، ازدواج با محارم (خودوده) بوده است. ازدواج با محارم، به‏ویژه در میان خاندان سلطنتی، رایج بوده است. آنچه اهمیت تبیین این نوع آیین را دوچندان می‏کند، این است که چنین اندیشه‌ای در بازة زمانی بسیار طولانی انجام می‏شده است. پدیداری این آیین براساس شواهد باستان‏شناختی به دورة تاریخیِ ایلامی برمی‏گردد. در دورة هخامنشی، تأثیرات این آیین با تغییراتی که ناشی از اندیشة سیاسی غالب هر دوره است، تداوم داشته است. در ایران باستان، مذهب و اندیشة سیاسی به‌شدت تحت تأثیر «زیست‌جهان‏ها» بوده و افق‏های هارمونیک داشته‏اند. در این مقاله، به ازدواج با محارم به‏مثابة آیینی برخاسته از اندیشة سیاسی در جهت جاودانگی سلطنت نگریسته می‏شود که در دو دورۀ ایلام باستان و هخامنشی وجود داشته و در دورة ساسانی نیز به شکلی دیگر تداوم ‏یافته است. این تحقیق با رویکرد پدیدارشناسانه، ماهیت، چیستی و چرایی تداوم این آیین را با تأویل مصادیق عینی، چون آب، زن، مار و مفاهیم انتزاعی «مارـ الهه» در دورة ایلامی مطالعه کرده و باور به توتم و قدسی تلقی‌کردن آن را برخاسته از اندیشة سیاسی منبعث از مذهب، توسط نهاد سیاست و قدرت، در هر دو دورة ایلامی و هخامنشی، می‏داند.



 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The phenomenology of Xwēdōdah in the periods of ancient Elamite and Achaemenid

نویسندگان [English]

  • Behrouz Afkhami 1
  • Zeynab Khosravi 2

1 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili

2 PhD Candidate in Historical Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili

چکیده [English]

Xwēdōdah had been one of the cultural issues in ancient Iran based on political thought. Xwēdōdah was especially common among royal families. Xwēdōdah tradition has been carried out for a very long period of time; the same factor explains the importance of this tradition. The emergence of this tradition based on archaeological evidence dates back to the Elamite era which continued in Achaemenid era with some changes. In the ancient Iran, religion and politics were heavily influenced by “life-worlds” having harmonic horizons. In this paper, Xwēdōdah is viewed as a ritual demand of political thought in line with the reign immortality which existed in two Elamite and Achaemenid eras and also continued into Sassanid era in another form. This research, using a phenomenological approach, studies the essence and reason of continuation of this ritual along with an objective interpretation of such evidence as water, woman, snake and abstract concepts like "Snake Goddess".  Finally, it is concluded that belief in totems and their holiness originate from the demands of political thought on the basis of religion, by the institution of politics and power in both Elamite and Achaemenid eras.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • Xwēdōdah
  • political thought
  • ancient
  • archaeological documents
[1] آزادگان، جمشید (1385). تاریخ ادیان ابتدایی و قدیم،تهران: سمت.
[2] آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد (1386). کتاب پنجم دینکرد، تهران: معین.
[3] آمیه، پیر (1384). تاریخ عیلام، ترجمة شیرین بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
[4] ابراهیمی، پریچهر (1364). پدیدارشناسی. تهران: دبیر.
[5] ادی، سموئیل کند (1392). آیین شهریاری در شرق، ترجمة فریدون بدره‏ای، تهران: علمی و فرهنگی.
[6] اعرابی، سید محمد؛ بودلایی، حسن (1390). «استراتژی تحقیق پدیدارشناسی»، فصل‌نامۀ روش‏شناسی علوم‏انسانی، س 17، ش 68، ص31ـ58.
[7] افخمی، بهروز؛ فرج‏زاده، صبا؛ حسینی‏نیا، مهدی (1395). «الهۀ آناهیتا در شواهد باستان‏شناختی»، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 8، ش 2، ص225ـ248.
[8] الیاده، میرچا (1387). مقدس و نامقدس، نصرالله زنگویی، تهران: سروش.
[9] ــــــــــ (1389). رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.
[10] بربریان، مانوئل (1376). جستاری در پیشینة دانش کیهان و زمین در ایرانویج، تهران: بلخ.
[11] بروسیوس، ماریا (1387). زنان هخامنشی، تهران: هرمس، چ 3.
[12] بهار، مهرداد (1384 الف). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه، چ 4.
[13] ــــــــــ (1384 ب). ادیان آسیایی، تهران: چشمه.
[14] ــــــــــ (1386). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه، چ 6.
[15] بوشارلا، رمی (1391). ایران، باستان‌شناسی امپراتوری هخامنشی، ترجمة سید محمدامین امامی، علی‌اکبر وحدتی و محمود بهفروزی، تهران: پارسه.
[16] بویس، مری (1386). زردشتیان، باورها و آداب دینی آن‏ها،ترجمة عسکر بهرامی، تهران: ققنوس، چ 8.
[17] پاتس، د. ت. (1388). باستان‏شناسی ایلام، ترجمة زهرا باستانی، تهران: سمت.
[18] پرادا، ادیت، (1355). هنر ایران باستان (تمدن‏های پیش از اسلام)، ترجمة یوسف مجیدزاده، تهران: دانشگاه تهران.
[19] ثمودی، فرح (1387). ایزدبانوان در ایران باستان و هند، تهران: ارون.
[20] جعفری، علی‏اکبر (1378). «ازدواج با محارم و دین بهی‌زرتشتی»، مجلة چیستا، ش 162ـ163، ص 174ـ179.
[21] حیدری، محسن؛ قاسم‏پور، محدثه (1391). «خویشاوندپیوندی در متون پهلوی و بازتاب آن در شاهنامه»، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 4، ش 4، ص 107ـ124.
[22] خسروی، زینب (1393). «تحول اندیشة سیاسی در دوران تاریخی ایران به استناد داده‏های باستان‏شناسی»، پایان‏نامة کارشناسی ‏ارشد، استاد راهنما: دانشکدة ادبیات و علوم ‏انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
[23] دیاکونوف، ایگورمیخائیلوویچ (1388). تاریخ ماد، ترجمة کریم کشاورز، تهران: علمی و فرهنگی.
[24] رضایی باغ‏بیدی، حسن (1376). «بازتاب فرهنگ مردم‏سالاری در زبان‏های هندواروپایی»، نامة فرهنگستان،ش 9، ص 89ـ99.
[25] رضایی‏راد، محمد (1389). مبانی اندیشة سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
[26] رضی، هاشم (1384). دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زردشت، تهران: سخن، چ 2.
[27] زرین‌کوب، عبدالحسین (1390). تاریخ مردم ایران، ایران قبل از اسلام. تهران: امیرکبیر.
[28] سامی، علی (1389). تمدن هخامنشی،ج 2، تهران: سمت.
[29] ستاری، رضا؛ حقیقی، مرضیه (1393). «نقش توتم در نفی ازدواج با محارم در ایران باستان»، نشریة زن در فرهنگ و هنر، دورة 6، ش اول، ص 73ـ94.
[30] سردارنیا، خلیل‌اله (1391). جامعه‏شناسی سیاسی ایران،تهران: میزان.
[31] شاپورشهبازی، علیرضا (1379). «افسانة ازدواج با محارم در ایران باستان»، مجلة باستان‏شناسی و تاریخ، دورة 15، ش 1-2، پیاپی (29ـ30)، ص 9ـ28.
[32] شرت، ایون (1393). فلسفة علوم اجتماعی قاره‏ای: هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریة انتقادی از یونان باستان تا قرن بیست و یکم، تهران: نی.
[33] شیرمحمدی، مهری (1389). «ازدواج با محارم در اوستا و متون پهلوی»، مجلة حافظ، ش 89، ص 19ـ23.
[34] صراف، محمدرحیم (1387). مذهب قوم ایلام، تهران: سمت.
[35] عابددوست، حسین؛ کاظم‏پور، زیبا (1387). «مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسه‏ای تطبیقی با هنر بین‏النهرین»، فصل‌نامة نگره،س4، ش8ـ9، ص 97ـ111.
[36] عالم، عبدالرحمن (1391). بنیادهای علم سیاست، تهران: نی، چ 24.
[37] عامریان، حمید (1384). «نگاهی به ایلامیان و هنر آنان و نقش این قوم در آغاز تاریخی ایران»، فصل‌نامة هنرنامه، س 8، ش 25، ص 31ـ43.
[38] فریزر، جیمز جرج (1388). شاخة زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمة کاظم فیروزمندی، تهران: آگاه.
[39] فکوهی، ناصر (1395). مبانی انسان‏شناسی، تهران: نی، چ5.
[40] کاسیرر، ارنست (1377). اسطورة دولت، ترجمة یدالله موقن، تهران: هرمس.
[41] کتابی، احمد (1379). «زناشویی با خویشان بسیار نزدیک در ایران باستان»، مطالعات جامعه‏شناسی، ش 16، ص167ـ192.
[42]ماری کخ، هاید (1385). از زبان داریوش، ترجمة پرویز رجبی، تهران: نشرکارنگ.
[43] کریمی زنجانی اصل، محمد (1377). «ازدواج با محارم گمانه‏ای دیگر در باب نسبتی دیرپا»، مجلة چیستا، ش 156ـ157، ص 482ـ496.
[44] مجیدزاده، یوسف (1386). تاریخ و تمدن ایلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
[45] مظاهری، علی‏اکبر (1373). خانوادة ایرانی در دوران پیش از اسلام، تهران: قطره.
[46] معینی‏سام، بهزاد؛ خسروی، زینب (1390). «پیوند آناهیتا و ایشتر بابلی»، مجلة مطالعات ایرانی، س 10، ش 20، ص319ـ330.
[47] مکنزی، د. ن (1383). فرهنگ کوچک پهلوی،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
[48] نصر، سید حسین (1383). معرفت و امر قدسی، ویراستة فرزاد حاجی میرزایی، تهران: فروزان.
[49] هال، جیمز (1383). فرهنگ نگاره‏ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
[50] هینتس، والتر (1388). دنیای گمشدة عیلام، ترجمة فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
[51] هینلز، جان‏راسل (1385). شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
[52] وثوقی، منصور؛ نیک‌خلق، علی‌اکبر (1390). مبانی جامعه‌شناسی، چ 1، تهران: توتیا.
[53] ویدن‏گری، گئو (1377). دین‏های ایرانی، ترجمة منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده.
[54] ویسهوفر، یوزف (1385). ایران باستان. ترجمة مرتضی ثاقب‏فر، چ 8، تهران: ققنوس.
[55] Ardola, a., (1988). “The coming of Aryans to Iran and India” The cultural and ethnic identity on the DASAS, 64: PP 194-302.
[56] Bartholomae,Chr, (1904). Altiranisches wöterbuch. Strassburg.
[57] Brosius, Maria., (2010). “The Royal Audience Scence Reconsidered”. The world of Achoemenid Persia. (ed) I. Curtis and S.I Simpson: PP 141- 152.
[58] Carter, E., (1994). “Bridging the gab between Elam and the Persians in South- Eastern Khuzistan, in H. Sancisiweerden burg”, (eds) A.Kuhrt and M.C.Root, Achaemenid History 8: Continuity and change. Leiden: PP 65- 95.
[59] Daems, A., (2001). “The iconography of Pre-Islamic women in Iran”, Iranic Antique, vol.36. PP 1-150.
[60] Eliade, Mircea, (1975). The Encyclopedia of religion, Macmillian Pub, Company, New York, London, Vol.5.
[61] Henkelman, W.F.M., (2011). Farnak’s Feast: šip in Parsa and Elam, In Elam and Persia (eds) J. Alvarez and M.B, Garrison. Eisenbrauns.
[62] Imanpour, M.T., (1998). The land of Parsa: The First Persian Homland, Ph.D. Thesis, Which had been Sub mitted to the university of Machester.
[63] Kent, R.G, (1953). Old Persian (Gerammar, Texts, Lexicon). New Haven.
[64] Koҫǧlu,İpek, Agün, Al Ekber, Keskin, Halit. (2016). “The collective unconscious at the organizational level”, The Manifestation of organizational symbol. Procedia-Social and Behavior Scinces 235. PP 269-303.
[65] Loverty, S.M., (2003). Hermeneutic Phenomenology and Phenomenology: a comparison of historical and methodological considerations. International journal of qualitative methods, 2(3). Article3. Retrieved 2/12.
[66] Moosavi Jashni, S.S And Kasrai, M.S., (2010). “Geopolitical Elemets of Political Legitimacy in the Bisitun Inscription”, Geopolitics Quarterly, vol 6, No 4: PP 139- 153.
[67] Otto.R., (1931). The idea of the holy. London: Oxford university Press.
[68] Scheidel.W., (1996). “Brother‏-‏Sister and Parent‏‏-‏Child Mariage outside Royal Families in Ancient Egypt and Iran, Achallenge to the Socibiological view of Incest Avoidance?”, Ethology and Sociobiology 11: PP 319-340.
[69] Warter, M., (2011). “Parsumaš, Anšān, and Cyrus, Meeting of American Schools of Oriental research”, Heldin Philadelphia: PP 283- 296.
[70] Weber,m; (1947). The theory of social and economic organization, New York:Free Press.
[71] Young, T.C., (2003). “Parsua, Parsa and Pot sherds”, (eds) N.F. Miller. K. Abdi. Yeki bud, Yeki nabud, Essays on the Archaeology of Iran in Honor of Williamm Sumner, Los Angeles: PP 243- 248.