نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری مردم‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

حوزۀ فرهنگی کردستان سرزمین نخستین آیین‏ها و نظام‏های انتزاعی است که در نخستین طلیعه‏های خود با ویژگی زنانه و ارج مقام الهۀ مادر پیوند خورده است. جایگاه زن در کردستان دو وجه متناقض دارد؛ در ادبیات و نظام اجتماعی کنونی تا حدی شاهد نظام و ایدئولوژی مردسالار هستیم، اما زمانی که ریشه‏های آیینی و مذهبی فرهنگ کُرد را مطالعه می‌کنیم، با شواهد مربوط به نظام مادرسالاری و تقدس الهگان و به‌تبع آن جایگاه معنوی و مقتدر زن مواجه می‌شویم. از ویژگی‌های انواع آثار مادی و غیرمادی الهۀ مادر آن است که به‌شدت وجه نمادین و انتزاعی دارد. این نمادها وجه ترکیبی دارند و در طول اعصار متحول شده‏اند و امروز نیز بن‏مایه‏های اصلی ادبیات غنی و هنرهای سنتی کُردها را به خود اختصاص داده‏اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Position of the Mother Goddess in the Culture and Ideology of the People of Kurdistan

نویسندگان [English]

  • Diana Rostami Nejadan
  • Mansour Mansouri Moghadam

PhD Student, Anthropology University of Tehran

چکیده [English]

Spirituality and religious status of women in Kurdistan have many different aspects. For centuries, the goddess of  mother, and his holiness, as a symbol of respect and importance of women, is in the midst of Kurdish culture and worldview. The cultural zone of Kurdistan is the land of the first religions and abstract systems which, in their dawnings, have been mixed with feminine characteristics and the honors of the mother goddess. The position in Kurdistan in this regard has two contradictory facets: in the literature and the present social system, we can observe a patriarchal system and ideology to some extent. Studying the religious roots of Kurdish culture, however, we can observe the evidence for the maternal system, the sanctity of goddesses, and consequently the spiritual and powerful position of the woman. Among the characteristics of all the material and immaterial works relevant to the woman and the mother goddess, we can find strong symbolic and abstract nature. These symbols have mixed features and have evolved over time, and today they comprise the main sources of the rich literature and traditional arts of the Kurds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mother goddess
  • serpent
  • family
  • Agriculture
  • cults
[1] ئوسکارمان (2006). تحفۀ مظفریه، پیشه‏کی و ساخکردنه‏وه هیمن موکریانی، هه‏ولیر، ئاراس.
[2] الیاده، میرچیا (1372). رساله‏ای در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.
[3] ایوبیان، عبیداله (1374). چریکۀ خه‏ج و سیامند، تهران: فرجام.
[4] بلک، جرمی، آنتونی گرین (1385). فرهنگ‌نامۀ خدایان، دیوان و نمادهای بین‏النهرین باستان، ترجمة پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
[5] پراپ، ولادیمیر (1386). ریخت‏شناسی قصه‏های پریان، ترجمة فریدون بدره‏ایی، تهران: توس.
[6] پورداود، ابراهیم (1386). یشت‏ها (جلد اول)، تهران: اساطیر.
[7] جزمی محمد، علی‏اصغر؛ شریف‏زاده و دیگران (1363). هنرهای بومی در صنایع دستی باختران، مرکز مردم‏شناسی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
[8] فریزر، جرج (1383). شاخۀ زرین، ترجمة کاظم فیرزومند، تهران: آگاه.
[8]حه‏سه‏ن‏پوور ئه‏میر، مقدمه در، ئه‏ده‏بیاتی زارکی موکریان (به‏شی ژنان)، سه‏لاح پایانیانی، مهاباد: مولف، ص 7ـ50.
[9] دادور، ابوالقاسم (1389). «موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن در تمدن ایلام»، زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، دورة اول، ش4، ص95ـ114.
[10] رودنکو، مارگاریتا. م (1390). افسانه‏های کردی، ترجمة کریم کشاورز، تهران: جامی.
[11] ریویر،کلود (1382). انسان‏شناسی سیاسی، ترجمة ناصر فکوهی، تهران: نی.
[12] سسیل، اَردیشانه و سیسیل سسیله (1386). افسانه‏های کردان، ترجمة امیرحسین اکبری شالچی، تهران: نشر ثالث.
[13] شوالیه ژان، آلن گربران (1387). فرهنگ نمادها، ج 5، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
[14] صفریان، کامل (1384). یادداشت‏هایی پیرامون مهرپرستی در کردستان، سنندج: پرتوبیان.
[15] صفی‏زاده، صدیق (1378). تاریخ کرد و کردستان، تهران: آتیه.
[16] قانع (1385). دیوانی قانع، تهران: پانیذ.
[17] کوون، ژاک (1994). «تولد الوهیت، تولد کشاورزی، انقلاب نمادها در دورة نوسنگی»، ترجمة جلال‌الدین رفیع‌فر، نامة انسان‌شناسی، دورة اول، ش 2، ص 179ـ186.
[18] مجیدزاده، یوسف (1371). تاریخ تمدن ایلام، تهران: نشر دانشگاهی.
[19] معمار، فریدون (1362). «آیین طلب باران در غرب ایران (باختران، کردستان، تویسرکان)»، چیستا، ش20، ص 1135ـ1141.
[20] منصوری‌مقدم، منصور و دیگران (1396). طرح مردم‌شناسی هورامان کردستان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان.
[21] منصوری‌مقدم، منصور (1397). افسانه‏ها، داستان و متل‌های کردی، تهران: جامعه‏شناسان.
[22] منصوری‌مقدم، منصور (1389). «مطالعة مردم‏شناختی عشایر استان ایلام»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
[23] مینورسکی، ویلادیمیر فئودروویچ (1379). کُرد، ترجمة حبیب‏الله تابانی، تهران: گستره.
[24] ناله‏شکینه، سه‏رجه‏می گورانیه‏کانی حه‏سه‏ن زیره‏ک (1381). کوکردنه‏وه قادری ئه‏سه‏دی‏نیا، سنه، ده‏زگای روشنبیری گوران.
[25] نورانی، له‏یلا و پایانیانی سه‏لاح (1393). فه‏رهه‏نگی جل و به‏رگ و خشل و خالی ژنانی موکریان، تهران: ناشر.
[26] نوغانی، سمیه (1391). «بررسی نشانه‏های تصویری زن ریسنده متعلق به دوران ایلام جدید»، فصل‌نامۀ نگره، ش 23، پاییز، ص 31ـ43.
[27] نیکتین، واسیلی (1377). کرد و کردستان، ترجمة محمد قاضی، تهران: کانون انتشاراتی درایت.
[28] وان برونسن، مارتین (1384). «زنان در مقام رهبران سیاسی در تاریخ کرد»، ترجمة حمزه محمدی، زریبار، س 9، بهار و تابستان، ش 56 و 57.
[29] وه‏فایی (1380). دیوانی وه‏فایی، لیکولینه‏وه موحه‏ممه‏د عه‏لی قه‏ره‏داغی، سنندج: کردستان.
[30] Asatrian, G., (2002). The Holy Brotherhood: The Yezidi Religious Institution of the"Brother" and the" Sister" of the" Next World". Iran & the Caucasus, p. 79-96.
[31] Baring, A. and J. Cashford, (1991). The myth of the goddess: Evolution of an image. Penguin UK.
[32] Braidwood, L.S. (1983).  Prehistoric archeology along the Zagros flanks. Vol. 105. Oriental Inst Pubns Sales.
[33] Braidwood, L.S., Prehistoric archeology along the Zagros flanks. Vol. 105. 1983: Oriental Inst Pubns Sales.
[34] Cauvin, J. and T. Watkins (2002). The Birth of the Gods and the Origins of Agriculture: Cambridge University Press.-       Bois, T. and M. Welland, 1966:The Kurds. Khayats.
[35] Flannery, K.V. (2002). The origins of the village revisited: from nuclear to extended households. American antiquity, PP  417-433.
[36] Gimbutas, M., (1974). The gods and goddesses of old Europe: 7000 to 3500 BC myths, legends and cult images. Vol. 4. Univ of California Press.      
[37] Guenon, R., Fundamental symbols: The universal language of sacred science. 1995: International Specialized Book Services.
[38] Lang Andrew, (2011). Costom and Myth, Echo Liberary.
[39] Langdon, S., (1914).Tammuz and Ishtar: A Monograph Upon Babylonian Religion and - Theology, Containing Extensive Extracts from the Tammuz Liturgies and All of the Arbela Oracles. Clarendon Press.
[40] Kreyenbroek, P.G. and K. Jindī (20050. God and Sheikh Adi are perfect: sacred poems and religious narratives from the Yezidi tradition. Vol. 9. Otto Harrassowitz Verlag.
[41] Oates, Joan. (1978). Religion and ritual in sixthmillennium BC Mesopotamia." World archaeology 10.2: PP 117-124.