نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی‌سینا همدان

2 دانشیار دانشگاه بوعلی‌سینا همدان

چکیده

از اوایل دورة قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کم‏نظیری دربارة زنان ارائه دهند. زیبایی زنان ایرانی از نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است. بازتاب این زیبایی را در نقاشی‏های این دوره به‌وفور می‏بینیم. اما نکته‏ای که جلب توجه می‏کند تفاوت فاحش عکس‏های بازماندة زنان دورة قاجار با سفرنامه‏ها و نقاشی‏های این دوره است. آنچه در این پژوهش مطالعه شده، بررسی صحت سیمای زنان دورة قاجار بر‌اساس مدارک تصویری زنان در نگارگری و عکاسی و تطبیق آن‏ها با نگاشته‏های سفرنامه‏هاست. گردآوری مطالب در این پژوهش کتابخانه‏ای است و به طریقة تاریخی‌ـ تحلیلی نگاشته شده است. بر این اساس، پرسش‏های این مقاله بدین ترتیب است: سیمای ظاهری زنان در نقاشی‏های دورة قاجاریه تا چه میزان با سایر مدارک تصویرنگاری از قبیل عکاسی و نوشته‏های سیاحان همخوانی دارد؟ و در صورت تفاوت در سیمای ظاهری زنانی که در مدارک یاد شده، چه عامل یا عواملی سبب این موضوع شده است؟ نتیجة بررسی‏ها نشان می‏دهد که ما شاهد نوعی تفاوت در میان عکس‏های برجای‌مانده با نقاشی‏های این دوره هستیم. در دورة قاجار، هنرمند نقاش در ترسیم چهرة زن به آرمان‌گرایی و عدم شبیه‌سازی گرایش داشت. می‏توان گفت زن در تصویرنگاری‏های این دوره، اعم از عکس یا نقاشی، ابزاری در جهت بیان شکوه قدرت و سلطنت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Iconography of the Woman's Image during the Qajar Period, with an Emphasis on Journeys, Paintings and Photographs Left from this Period

نویسندگان [English]

  • Sare Tahmasbizade 1
  • Mohamad Ebrahim Zarei 2

1 PhD student in Bu-Ali Sina University in Hamadan

2 Associate Professor at Bu-Ali Sina University in Hamadan

چکیده [English]

In the early Qajar period, many travelers provided unbelievable information about women. The beauty of Iranian women is one of the points that European tourists have come to appreciate. We can also see the reflection of this beauty in the paintings of this period. But the point that attracts attention is the remarkable difference between the women's survivors of the Qajar period with travel writings and paintings of this period. What has been studied in this research is to validate the accuracy of the Qajar women's background based on archaeological evidence. The collection of materials in this library research is written in a historical-analytical way. Accordingly, the questions of this paper are as follows: How is the apparent image of women in paintings of Qajar period to compare with other archaeological evidence? Is there any difference in the apparent appearance of the women left behind the archaeological evidence of the Qajar era, what factors has caused this difference? The results of the surveys show that we are seeing some kind of difference between the concepts of the pictures left and those of the paintings in this period. In the Qajar period, the painters have tended to face the idealism and lack of simulation. Therefore, it can be said that women in the paintings of this period are instrumental in expressing the glory of power and monarchy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • Qajar
  • Travelogue
  • Painting
  • Photography
[1] آنه، کلود (1370). گل‏های سرخ اصفهان: ایران با اتومبیل، ترجمة فضل‌الله جلوه، تهران: روایت.
[2] اولیویه، آنتوان گیوم (1371). سفرنامة اولیویه، ترجمة محمد‌طاهر میرزا، تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
[3] بایندر، هانری (1370). سفرنامة هانری بایندر، ترجمة کرامت‌الله افسر، تهران: فرهنگسرا.
[4] بروگش، هینریش (1374). در سرزمین آفتاب، دومین سفرنامة هینریش بروگش، ترجمة مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
[5] بن‌تان، آگوست (1354). سفرنامة بن‌تان، ترجمة منصوره نظام‌مافی، تهران: سپهر.
[6] پناهی، عباس؛ محمدزاده، اسدالله (1395). «تصویر زن ایرانی در سفرنامه‏های فرانسویان از اوایل دورة قاجار تا انقلاب مشروطه بر‌اساس نظریة بازنمایی استوارت هال»، مطالعات تاریخ فرهنگی، ش 27، ص 1ـ23.
[7] پولاک، یاکوب ادوارد (1361). سفرنامة پولاک: ایران و ایرانیان، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
[8] توکلی‌فر، مریم (1388). «بررسی تصویر زن در نقاشی های عهد فتحعلی شاه قاجار»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة نقاشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
[9] جلالی جعفری، بهنام (1382). نقاشی قاجاریه، نقد زیبایی‌شناسی، تهران: کاوش قلم.
[10] حجازی، بنفشه (1388). تاریخ خانم‏ها در دورة قاجار: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر قاجار، تهران: قصیده‌سرا.
[11] حسینی مطلق، ملیحه (1388). «پژوهشی پیرامون رایج‌ترین شیوه های نقاشی در عهد قاجار»، کتاب ماه هنر، اسفند، ص 54ـ60.
[12] دالمانی، هانری رنه (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمة فره‌وشی، تهران: ابن سینا/ امیرکبیر.
[13] دروویل، گاسپار (1337). سفرنامه دروویل، ترجمة جواد محیی، تهران: گوتمبرگ.
[14] دلریش، بشری (1375). زن در دورة قاجار، تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
[15] دنیاری، سکینه؛ علم، محمدرضا (1395). «بررسی وضعیت اجتماعی زنان در دورة قاجار با تکیه بر دیدگاه سفرنامه‌نویسان»، فصل‌نامة جندی‌شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، س 2، ش 6.
[16] دوگوبینو، ژوزف آرتور (1367). سفرنامة کنت دوگوبینو، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: کتاب‌سرا.
[17] ذکاء، یحیی (1366). لباس زنانه از قرن سیزدهم تا امروز، تهران: ادارة کل هنرهای زیبا.
[18] رضایی، فائزه و همکاران (1395). «مقایسة تصویر زن در هنر دوران صفوی و قاجار»، دو‌فصل‌نامة مطالعات باستان‌شناسی دوران اسلامی، ش اول، ص 75ـ90.
[19] زنگی، بهنام (1384). «تفکر شیعی و تأثیر آن بر جایگاه زن در نقاشی ایران معاصر»، فصل‌نامة بانوان شیعه، س 2، ش 5، ص105ـ122.
[20] سرنا، کارلا (1362). آدم‏ها و آیین‏ها در ایران: سفرنامة مادام کارلا سرنا، ترجمة علی‌اصغر سعیدی، تهران: کتاب‌فروشی زوار.
[21] شایسته‌فر، مهناز؛ شهبازی، محبوبه (1394). «تطبیق مصادیق اجتماعی زنان در دورة قاجار با جایگاه زن در نگارگری نسخه‏های خطی هزار و یک شب»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 7، ش 4، ص 455ـ 472.
[22] شیل، مری لئونورا (1362). خاطرات لیدی شیل، ترجمة حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
[23] شین دشتگل، هلنا (1384). «نسخة خطی و مصور هزار و یک شب بازماندة دربار عهد ناصری»، کتاب ماه هنر، ش 79ـ80، ص 132ـ140.
[24] طایی، پروین (1387). بررسی نقش زنان در عکاسی دورة قاجار، هنر و معماری، بیناب: سوره مهر، شماره 12.
[25] طهماسب‌پور، محمدرضا (1387). ناصرالدین شاه عکاس، تهران: تاریخ ایران.
[26] فلاندن، اوژن (1324). سفرنامة اوژن فلاندن، ترجمة حسین نور صادقی، بی‌جا: بی‌نا.
[27]‌ کلنیی، بلا، سانتو، ایوان (1392). هنر ایران عصر قاجار، ترجمة طاهر رضا‌زاده، تهران: فرهنگستان هنر.
[28] کولیور رایس، کلارا (1366). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمة اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
[29] گودرزی دیباج، مرتضی (1388). آیینة خیال، تهران: سورة مهر.
[30] ماساهارو، یوشیدا (1373). سفرنامة یوشیدا ماساهارو، ترجمة هاشم رجب‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
[31] مک گرگر، سی . ام (1366). شرح سفری به ایالت خراسان، ترجمة مجید مهدی‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
[32] موزر، هنری (1356). سفرنامة ترکستان و ایران: گذری در آسیای مرکزی، ترجمة علی مترجم، به کوشش محمد گلبن، تهران: سحر.
[33] مهرآبادی، میترا (1379). زن ایرانی به روایت سفرنامه‏نویسان انگلیسی، تهران: آفرینش/ روزگار.
[34] ویلز، چارلز جیمز (1368). سفرنامة دکتر ویلز (ایران در یک قرن پیش)، ترجمة غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
[35] ویلس، چارلز جیمز (1366). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمة سید عبدالله، تهران: طلوع.
[36] هدین، سون (1355). کویرهای ایران، ترجمة پرویز رجبی، بی‌جا: توکا.
[37] هنری مهر، فاطمه و همکاران (1385). «صورت زن در نگارگری معاصر (نوین)»، کتاب ماه هنر، ص 52ـ59.
[38] Diba, Layla. (1998-1999). Royal Persian Painting: The Qajar epoch 1785-1925, Brooklyn: Museum of Art.
[39] Floor, Willem (1999). "Art (Naqqashi) and Artist (Naqqashan) in Qajar Persia", Muqarnas, Vol.16, PP 125-157.