نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

رئیس دانشکدة پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

برپایة اسناد باستان‏شناختی و انسان‏شناختی برخی از جوامع باستانی با ساختار مادرمحور اداره می‏شده‏اند. در میان تمدن‏های باستانی ایران، شهر سوخته به‏سبب انتشار مداوم نتایج کاوش‏های درازمدت و علمی مورد مطالعاتی مناسبی برای بررسی جایگاه اجتماعی زنان به‏شمار می‏رود. این نوشتار، پژوهشی تاریخی است که از دیدگاه ماهیت توصیفی‌ـ تحلیلی و از دیدگاه هدف بنیادی نظری به‏شمار می‏رود و داده‏های کیفی و کمی آن به ‏شیوة اسنادی با نمونه‏گیری هدفمند داده‏اندوزی شده‏اند. مهرها که نشانة جایگاه برجستة اجتماعی، منصب حکومتی یا مشارکت در تجارت هستند، در شهر سوخته تقریباً به‌طور کامل به زنان تعلق دارند. اجساد خفته در بسیاری از گورهای زنانة شهر سوخته را بر‌اساس شمار بالای گورآوندها می‏توان صاحب سرمایه دانست. فراوانی این اشیا به‏ویژه در دورة دوم، که جمعیت و توان بازرگانی شهر سوخته به اوج می‏رسد، آشکار می‏کند که زنان شهر سوخته (دست‌کم در دوره‏های دوم و چهارم) به‏طور میانگین از مردان ثروتمندتر بوده‏اند. در شهر سوخته، اسلحه به‏ندرت یافت می‏شود و به‏جای آن در کنار زنان درگذشته اغلب اشیای زینتی و لوازم گوناگون آرایش نهاده شده. با توجه به مالکیت مهرها، می‏توان پیشنهاد کرد که کالاهای تولیدشده در روستاهای اقماری را زنان در شهر به فروش می‌رسانده یا به مناطق دیگر صادر می‏کرده‏اند. برپایة شواهد تحلیل‏شده در این مقاله نگارنده بر این باور است که جامعة شهرسوخته دست‌کم در بخش مهمی از تاریخ 1300‌سالة خود به شیوة مادرمحوری اداره شده است و زنان آن سهم چشمگیری در شکل‏گیری اجتماعی و اقتصادی این تمدن داشته‏اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Women Social Status in the Ancient Civilization of Shahr-i Sokhta

نویسنده [English]

  • Sadreddin Taheri

Shahr-I Sokhta, Bronze Age, women, matriarchy

چکیده [English]

Based on archaeological and anthropological findings, some of ancient societies were governed by social system of matriarchy. Among the ancient civilizations of Iran, Shahr-i Sokhta is a proper case for study to examine the social status of women, due to its continuous publications, which are results of long-term scientific excavations. This article is a historical research through descriptive analytical method and quantitative and qualitative data, looking for evidence of matriarchal system in Shahr-i Sokhta. The seals in an ancient society represent prominent social status, state power, or participation in trade. In Shahr-i Sokhta graveyard, seals are almost entirely owned by women. Based on the high number of valuable objects, many of the buried females can be considered rich. Plentitude of these objects, especially in the second period, when the city’s population and commercial capacity reaches its peak, reveals that women of Shahr-i Sokhta (at least in the second and fourth periods) were on average richer than men. Guns are rarely found in the place, and instead, there are often decorative objects and various accessories alongside the deceased women. Given the ownership of the seals, it can be suggested that the goods manufactured in the surrounding villages, have been sold in the city or exported to other regions by women. Based on the evidence analyzed in this article, the author believes that the society of Shahr-i Sokhta was governed by a matriarchal system, at least in an important part of its 1300-year history, and those women have contributed significantly to the social and economic evolution of this civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahr-I Sokhta
  • Bronze Age
  • women
  • matriarchy
[1] بلیکی، نورمن (1384). طراحی پژوهش‏های اجتماعی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نی.
[2] پیتمن، هالی (1384). هنر عصر مفرغ، ترجمة کوروش روستایی، تهران: پیشین‏پژوه.
[3] حافظ‏نیا، محمدرضا (1392). مقدمه‏ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.
[4] روزنبرگ، دونا (1378). اساطیر جهان؛ داستان‏ها و حماسه‏ها، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
[5] سید سجادی، منصور، با همکاری محمد ضروری، فرزاد فروزانفر و روح‏الله شیرازی (1386). گزارش‏های شهر سوخته 1 (کاوش در گورستان 1376ـ 1379)، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‏دستی و گردشگری.
[6] ــــــــــ (1388). گزارش‏های شهر سوخته 2 (کاوش در گورستان 1380ـ 1382)، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‏دستی و گردشگری.
[7] شیرازی، روح‏الله (1388). شهر سوخته، زاهدان: ادارة کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان.
[8] طاهری، صدرالدین؛ طاووسی، محمود (1389). «تندیس‏های ایزدبانوان باروری ایران»، مجلة مطالعات زنان، ش 24، ص43ـ73.
[9] طاهری، صدرالدین (1393). ایزدبانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
[10] عبدی، کامیار؛ گنجی، شادی (1396). «بررسی ساختار سیاسی‌ـ اجتماعی جامعة شهر سوخته در هزارة سوم پیش از میلاد»، مجلة جامعه‏شناسی تاریخی، دورة 9، ش2، ص29ـ64.
[11] فروزانفر، فرزاد (1388). گزارش‏های شهر سوخته 3 (مطالعات انسان‏شناسی 1376ـ 1387)، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‏دستی و گردشگری.
[12] کار، مهرانگیز (1365). «نظام حقوقی در ایلام»، نامة فرهنگ ایران، دفتر دوم، تهران: بنیاد نیشابور.
[13] کخ، هایدماری (1376). از زبان داریوش، ترجمة پرویز رجبی، تهران: کارنگ.
[14] ناس، جان بایر (1382). تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی‏اصغر حکمت، تهران: علمی و فرهنگی.
[15] هینتس، والتر (1371). دنیای گمشده ایلام، ترجمة فیروز فیروزنیا، تهران: علمی و فرهنگی.
[16] Adler, Margot (2006). Drawing Down the Moon: Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America. New York: Penguin Books.
[17] Besenval, Roland (1997). “Entre le Sud-Est Iranien et la plaine de l'Indus: le Kech-Makran. Recherches archéologiques sur le peuplement ancien d'une marche des confins Indo-Iraniens”. In: Arts asiatiques, tome 52, PP 5-36.
[18] Biscione, Raffaele (1973). “Dynamics of an early South Asian urbanization: first period of Shahr-i Sokhta and its connections with Southern Turkmenia”. In: Hammon, N., Wheeler, Sir M. (Eds.), South Asian Archaeology. Papers from the First International Conference of South Asian Archaeologists, London: University of Cambridge, PP 105-118.
[19] Cattini, G. (2000). “Administrative Indicators in the Shahr-i Sokhta Eastern Residential Area of Period II (2800-2600 BC),” In: M. Taddei, G. De Marco (Eds.), South Asian Archaeology 1997, Rome: Istituto italiano per l'Africa e l'Oriente, PP 485-94.
[20] Cortesi, E., M. Tosi, A. Lazzari, M. Vidalle (2009). “Cultural relationships beyond the Iranian Plateau, the Helmand Civilization, Baluchistan and Indus valley in the 3th millennium BC”, Paléorient, 34 (2), PP 5-35.
[21] Eller, Cynthia (1995). Living in the Lap of the Goddess: The Feminist Spirituality Movement in America, Boston: Beacon Press.
[22] Fiandra, E., C. Pepe, (2000). “Typology and Distribution of the Administration Indicators in Eastern Residential Area of Shahr-i Sokhta During Period II (2800-2600 BC). The Sealings”, In: M. Taddei, G. De Marco (Eds.), South Asian Archaeology 1997, Rome: Istituto italiano per l'Africa e l'Oriente, PP 467-83.
[23] Goettner-Abendroth, Heide, (Ed.) (2009). Societies of Peace: Matriarchies Past, Present and Future: Selected Papers: First World Congress on Matriarchal Studies, 2003 / Second World Congress on Matriarchal Studies, 2005. Toronto: Inanna Publications.
[24] Henslin, James M. (2001). Essentials of Sociology. London: Taylor & Francis.
[25] Jarrige, Jean-François, Aurore Didier, Gonzague Quivron (2011). “Shahr-i Sokhta and the chronology of the Indo-Iranian regions”. Paléorient, vol. 37, no 2. PP 7-34.
[26] Knight, C. (2008). “Early human kinship was matrilineal”. In: N. J. Allen, H. Callan, R. Dunbar and W. James (Eds.), Early Human Kinship, Oxford: Blackwell, PP 61-82.
[27] Korotayev, Andrey (2003). “Form of Marriage, Sexual Division of Labor, and Postmarital Residence in Cross-Cultural Perspective: A Reconsideration”. Journal of Anthropological Research. 59 (1): PP 69-89.
[28] Love, Barbara, Elizabeth Shanklin (1983). “The answer is matriarchy”, In: Joyce Trebilcot (Ed.). Mothering: Essays in Feminist Theory. New Jersey: Rowman & Allenheld.
[29] Marshall, Harry Ignatius (1922). The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology, Ohio: Ohio State University Bulletin.
[30] Macchiarelli, Roberto, Pietro Passarello (1988). “Analisi paleodemografica comparativa della popolazione di Shahr-i Sokhta (Sistan, Iran, III millennio a.c.)”, Rivista di Antropologia, 66, PP 5-36.
[31] Pardini, E., E. C. Lombardi Pardini, (1988). “La struttura biologica della popolazione di Shahr-i Sokhta (III millennio a.C., Sistan, Iran),” In: G. Gnoli and L. Lanciotti (eds.) Orientalia Iosephi Tucci Memoriae Dicata, II, Rome: Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente, PP 1061-78.
[32] Peoples, James, Garrick Bailey (2012). Humanity: An Introduction to Cultural Anthropology. Australia: Wadsworth.
[33] Piperno, Marcello (1979). “Socio-economic implications from the graveyard of Shahr-i Sokhta”, In: M. Taddei (ed.), South Asian Archaeology 1977, Naples: Istituto Universitario Orien-tale, Seminario di Studi Asiatici, PP 121-141.
[34]---------- (1986). “Aspects of Ethnical Multiplicity Across the Shahr-i Sokhta Graveyard”, Oriens Antiquus, 25, PP 257-70.
[35] Piperno, Marcello, Sandro Salvatori (2007). The Shahr-I Sokhta graveyard (Sistan, Iran): excavation campaigns 1972-1978, Rome: IsIAO.
[36] Sajjadi, S. M. S., F. Foruzanfar, R. Shirazi, S. Baghestani (2003). “Excavations at Shahr-i Sokhta. First Preliminary Report on the Excavations of the Graveyard, 1997-2000” Iran, Vol. 41, PP 21-97.
[37] Smith, Raymond T. (1956). The Negro Family in British Guiana: Family Structure and Social Status in the Villages. London: Routledge.
[38] Stein, Aurel (1928). Innermost Asia: Detailed Report of Explorations in Central Asia, Kan-su and Eastern Iran, 5 vols. Oxford: Clarendon Press.
[39] Tosi, Maurizio (1971). “Shahr-i Sokhta: un insediamento protourbano nel Sistan Iraniano”, Atti del Convegno Internazionale sul tema: La Persia nel Medioevo, Rome: Accademia Nazionale dei Lincei, quaderno 160, 3, PP 15-30.
[40] ---------- (1973). “The cultural sequence of Shahr-I Sokhta”, Shiraz: Bulletin of Asia institute of Pahlavi University.
[41]---------- (1975). “A Topographical and Stratigraphical Perplus of Shahr-i- Sokhte”, Proceeding of IVth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, PP 130-158.
[42]---------- (1983). “Excavations at Shahr-I Sokhta 1969-1970”, In: Maurizio Tosi (Ed.), Prehistoric Sistan 1, Rome: IsMEO, PP 73-127.
[43]---------- (1984). “The notion of craft specialization and its representation in the archaeological records of early states in the Turanian basin”, In: Matthew Spriggs (Ed.), Marxist perspectives in archaeology, Cambridge: Cambridge University Press, PP 22-52.
[44] Tucci, Giuseppe (1977). La Citta’ Bruciata Del Deserto Salato, Venezia: Erizzo Editrice.
[45] Vidale, M., A. Lazzari (2016). Lapis Lazuli Bead Making at Shahr-i Sokhta. Interpreting Craft Production in an Urban Community of the 3rd Millennium BC, Rome: ISMEO.