مقاله پژوهشی
سپیده امیری؛ فتح الله زارع خلیلی
چکیده
سینما به‌منزلة رسانه‌ای که به کسب پایگاهی مستحکم در میان مردم موفق شده، علاوه بر جنبههای هنری از مناظر دیگری نظیر جامعهشناسی نیز قابل تحلیل و بررسی است. نظریۀ بازتاب یکی از نظریاتی است که زیرمجموعة جامعهشناسی سینما قرار میگیرد و از دیدگاهی به مقولة سینما مینگرد که وجود ارتباط تنگاتنگ و گسست‌ناپذیر بین فیلمهای تولیدشده ...
بیشتر
سینما به‌منزلة رسانه‌ای که به کسب پایگاهی مستحکم در میان مردم موفق شده، علاوه بر جنبههای هنری از مناظر دیگری نظیر جامعهشناسی نیز قابل تحلیل و بررسی است. نظریۀ بازتاب یکی از نظریاتی است که زیرمجموعة جامعهشناسی سینما قرار میگیرد و از دیدگاهی به مقولة سینما مینگرد که وجود ارتباط تنگاتنگ و گسست‌ناپذیر بین فیلمهای تولیدشده در یک بافتار اجتماعی با خود آن بافتار، به‌طور عام، و نهادهای سازندۀ آن، به‌طور خاص، را اجتناب‌ناپذیر میداند. در این پژوهش، سعی بر این است تا با تکیه بر این موضع فکری نقش اجتماعی کاراکترهای زن موجود در فیلمهای ساخته‌شده بین سالهای 1390ـ1396 به روش تحلیل محتوای کیفی واکاوی شود. انتخاب این بازة زمانی به دلیل نزدیکی به زمان نگارش مقاله (1397) و به تبع آن نزدیکی به بافت جامعۀ امروز مخاطبان است. جامعۀ آماری مورد نظر به طور هدفمند از بین فیلمهای برنده‌شده در بخشهای بهترین فیلم، بهترین فیلم‌نامه و بهترین فیلم از دید تماشاگران جشنوارة فجر این دوره انتخاب شده است. در بخش اصلی نیز، تحلیل نقش اجتماعی شخصیتها براساس پنج شاخصه، که به باور نگارندگان جوانب مختلف نقش اجتماعی زن در سینما را مورد پوشش قرار می‌دهد، صورت میپذیرد: 1. ژانر فیلمها، 2. طبقة اجتماعی شخصیتها، 3. نوع شغل شخصیتها، 4. خودکارآمدی اجتماعی شخصیتها و 5. کنشگری شخصیتها؛ تا از این طریق جایگاه اجتماعی زنان، به‌عنوان تشکیلدهندگان نیمی از جمعیت ایران‌ـ به‌واسطۀ تشریح تصویر ارائه‌شده در سینمای این شش سال‌ـ مشخص شود.
مقاله پژوهشی
اسفندیار غفاری نسب؛ فاطمه رفاهت
چکیده
آثار هنری در هر جامعه مجموعه اطلاعاتی از وضعیت اجتماعی به‌دست می‌دهد که می‌توان با رمزگشایی و درک آن به ویژگی‌های جامعة معاصر دست یافت. آثار موسیقی نیز به‌منزلة نوعی هنر و رکن مهمی از نظام فرهنگی، از طریق ارائه و نمایش مفهوم زن، نقش درخور توجهی در بازتاب مناسبات جنسیتی جوامع دارد. موسیقی سنتی ایران به‌منزلة هنری که در فضای فرهنگی‌ـ ...
بیشتر
آثار هنری در هر جامعه مجموعه اطلاعاتی از وضعیت اجتماعی به‌دست می‌دهد که می‌توان با رمزگشایی و درک آن به ویژگی‌های جامعة معاصر دست یافت. آثار موسیقی نیز به‌منزلة نوعی هنر و رکن مهمی از نظام فرهنگی، از طریق ارائه و نمایش مفهوم زن، نقش درخور توجهی در بازتاب مناسبات جنسیتی جوامع دارد. موسیقی سنتی ایران به‌منزلة هنری که در فضای فرهنگی‌ـ اجتماعی ایران تولید شده است می‌تواند در شناخت شاخصه‌های فرهنگی جامعة ایران مؤثر باشد. پژوهش حاضر با موضوع بازنمایی زن در موسیقی سنتی دهة 1360 در ایران، به دنبال کشف چگونگی بازنمایی و تصویر زن در اشعار خوانده‌شده در این آثار است. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است و با استفاده از نظام مقوله‌بندی استقرایی به تحلیل محتوای 53 شعر از 43 آلبوم منتشر‌شده در دهة 1360 پرداخته است. حاصل این تحلیل با دوازده مفهوم، ذیل سه عنوان زن به‌مثابة ابژة عشق سالم، زن به‌مثابة ابژه‌ای اجتماعی و زن به‌مثابة ابژة عشق رمانتیک و اروتیک و مقولة مرکزی زن به‌مثابة ابژة عشق کامل مقوله‌بندی شده است. تحلیل محتوای اشعار حاکی از حضور حداقلی زنان در عرصة عمومی و اجتماعی است و دیدی منفی در قالب کدهای فرهنگی به آنان وجود دارد. با‌این‌حال، زن در عرصة خصوصی در قالب رابطه‌ای عاشقانه و به‌عنوان ابژة عشق مرد جایگاه برجسته‌ای دارد و عشق سالم با ویژگی تقارن و پیش‌شرط برابری به وی ابراز شده است.
مقاله پژوهشی
فاطمه شاهرودی
چکیده
مقالة حاضر با هدف تحلیل کهن‌الگویی فیلم روبان قرمز به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا با تکیه بر شخصیت زن فیلم نگاشته شده است. داستان فیلم به زنی به نام محبوبه می‌پردازد که پس از پایان جنگ به خانة خود در جنوب باز‌می‌گردد. او با دو مرد، به نام‌های داوود و جمعه، که اولی مأمور پاک‌سازی مین‌ها و دیگری مهاجری از کشور افغانستان است، مواجه ...
بیشتر
مقالة حاضر با هدف تحلیل کهن‌الگویی فیلم روبان قرمز به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا با تکیه بر شخصیت زن فیلم نگاشته شده است. داستان فیلم به زنی به نام محبوبه می‌پردازد که پس از پایان جنگ به خانة خود در جنوب باز‌می‌گردد. او با دو مرد، به نام‌های داوود و جمعه، که اولی مأمور پاک‌سازی مین‌ها و دیگری مهاجری از کشور افغانستان است، مواجه میشود و حوادث فیلم در پی این آشنایی شکل میگیرد. چارچوب نظری مقاله بر مبنای دیدگاه جین شینودا بولن است که با ترکیب دستاوردهای روانشناسی یونگ و اساطیر به توضیح و تحلیل کهنالگوهای زنانه و مردانه همچون زئوس، هرمس، آتنا و آفرودیت می‌پردازد که به رفتار و افکار افراد شکل میدهند. اساس این کهنالگوها ملهم از ویژگی‌های غالب خدایان و خدابانوان اساطیر یونان همچون قدرتطلبی، جنگجویی، سخنوری و حس مادری است. نتایج این پژوهش، که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و همچنین شیوة کتابخانهای و میدانی انجام شده، نشان می‌دهد که در محبوبه، داوود و جمعه به ترتیب کهنالگوهای آفرودیت، هفایستوس و هرمس غالب است. اما تأثیر انرژی آفرودیتی محبوبه بر دو مرد دیگر به تحول جدیدی در آن‌ها میانجامد.
مقاله پژوهشی
سمانه سالک؛ فریده طالب پور؛ بهار مختاریان
چکیده
آیینها مجموعه‌ای از کنشها و سخنانی هستند که در یک کیش و جامعة باورمند به حضور مؤثر موجودات فوق طبیعت برای تأثیر‌گذاردن بر آن‌ها و به شیوه‌های خاص انجام می‌شوند. دستهای از آن‌ها آیین‌های جمعی‌اند که برخی در سطح اجتماع و برخی در فضای شخصی زندگی ادا می‌شوند. سفره‌های نذری از دستة دوم‌اند که بخش درخور توجهی از آن‌ها ...
بیشتر
آیینها مجموعه‌ای از کنشها و سخنانی هستند که در یک کیش و جامعة باورمند به حضور مؤثر موجودات فوق طبیعت برای تأثیر‌گذاردن بر آن‌ها و به شیوه‌های خاص انجام می‌شوند. دستهای از آن‌ها آیین‌های جمعی‌اند که برخی در سطح اجتماع و برخی در فضای شخصی زندگی ادا می‌شوند. سفره‌های نذری از دستة دوم‌اند که بخش درخور توجهی از آن‌ها فقط از سوی زنان و در حضور زنان انجام می‌شوند. در این مقاله، کوشیده شده به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه می‌توان سفره‌های نذری در ایران را نوعی آیین گذار دانست و بر این اساس تحلیل کرد؟ آنگونه که نتایج بررسی نشان می‌دهد، این جمع‌های کوچک جماعتوارهگون هرچند با تعریف آرنولد ونجنپ گویای مراحل گذار نیستند، با دیدگاه تکامل‌یافته‌تر ترنر در این مفهوم قرار می‌گیرند و اجزای این مناسک منطبق بر مراحل مورد نظر است. پژوهش حاضر براساس شناخت بخشی از آیین‌های زنانة ایران شکل گرفته است که تاکنون کمتر از منظر علمی بررسی شده‌اند و معمولاًً فقط با عنوان رسوم عامیانه معرفی شده‌اند. لذا تعدادی از سفره‌های نذر در پنج منطقة ایران با روش مردمنگاری مطالعه شده‌اند. گردآوری اطلاعات نیز به شیوة مشاهدة مشارکتی و مصاحبه انجام شده است. همانگونه که انتظار میرفت، این سفرهها پس از تجزیه به اجزای آیینیشان با بهرهگیری از نظریة آیین گذار ونجنپ (به روایت ترنر) در مراحل گذار جای گرفتند. پیش از آن، مصداقهای جنبههای جماعتوارگی و آستانگی و نیز شکلهای انتقال امر مقدس هم در این آیینها یافت شدند.
مقاله پژوهشی
صدرالدین طاهری
چکیده
برپایة اسناد باستانشناختی و انسانشناختی برخی از جوامع باستانی با ساختار مادرمحور اداره میشدهاند. در میان تمدنهای باستانی ایران، شهر سوخته بهسبب انتشار مداوم نتایج کاوشهای درازمدت و علمی مورد مطالعاتی مناسبی برای بررسی جایگاه اجتماعی زنان بهشمار میرود. این نوشتار، پژوهشی تاریخی است که از دیدگاه ماهیت توصیفی‌ـ ...
بیشتر
برپایة اسناد باستانشناختی و انسانشناختی برخی از جوامع باستانی با ساختار مادرمحور اداره میشدهاند. در میان تمدنهای باستانی ایران، شهر سوخته بهسبب انتشار مداوم نتایج کاوشهای درازمدت و علمی مورد مطالعاتی مناسبی برای بررسی جایگاه اجتماعی زنان بهشمار میرود. این نوشتار، پژوهشی تاریخی است که از دیدگاه ماهیت توصیفی‌ـ تحلیلی و از دیدگاه هدف بنیادی نظری بهشمار میرود و دادههای کیفی و کمی آن به شیوة اسنادی با نمونهگیری هدفمند دادهاندوزی شده‌اند. مهرها که نشانة جایگاه برجستة اجتماعی، منصب حکومتی یا مشارکت در تجارت هستند، در شهر سوخته تقریباً به‌طور کامل به زنان تعلق دارند. اجساد خفته در بسیاری از گورهای زنانة شهر سوخته را براساس شمار بالای گورآوندها می‌توان صاحب سرمایه دانست. فراوانی این اشیا بهویژه در دورة دوم، که جمعیت و توان بازرگانی شهر سوخته به اوج میرسد، آشکار میکند که زنان شهر سوخته (دست‌کم در دورههای دوم و چهارم) به‌طور میانگین از مردان ثروتمندتر بودهاند. در شهر سوخته، اسلحه بهندرت یافت میشود و بهجای آن در کنار زنان درگذشته اغلب اشیای زینتی و لوازم گوناگون آرایش نهاده شده. با توجه به مالکیت مهرها، می‌توان پیشنهاد کرد که کالاهای تولیدشده در روستاهای اقماری را زنان در شهر به فروش می‌رسانده یا به مناطق دیگر صادر میکردهاند. برپایة شواهد تحلیلشده در این مقاله نگارنده بر این باور است که جامعة شهرسوخته دست‌کم در بخش مهمی از تاریخ 1300سالة خود به شیوة مادرمحوری اداره شده است و زنان آن سهم چشمگیری در شکل‌گیری اجتماعی و اقتصادی این تمدن داشتهاند.
مقاله پژوهشی
حسن کریمیان؛ فرید احمدزاده؛ حامید نورسی
چکیده
هدف این پژوهش مطالعه و شناخت جایگاه زنان کرد در جامعة ایلی کرمانشاهان دورة قاجار و میزان تأثیرگذاری آنان در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی براساس گزارشهای سیاحان، اسناد و نقش سنگ قبرهای، منطقه است. سیاحان اطلاعات نادری دربارة زندگی ایلی و عشایری و جنبههای دیگر زندگی اجتماعی زنان ارائه میدهند. آنان زنان را بن‌مایه ...
بیشتر
هدف این پژوهش مطالعه و شناخت جایگاه زنان کرد در جامعة ایلی کرمانشاهان دورة قاجار و میزان تأثیرگذاری آنان در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی براساس گزارشهای سیاحان، اسناد و نقش سنگ قبرهای، منطقه است. سیاحان اطلاعات نادری دربارة زندگی ایلی و عشایری و جنبههای دیگر زندگی اجتماعی زنان ارائه میدهند. آنان زنان را بن‌مایه و ستون فقرات ایل و محور هرگونه تلاش و کوشش دانستهاند و معتقدند زن نقش شاخص و مهمی در پایداری و استحکام نظام خانوادگی و ایلی داشته است. نکتة جالب توجه آنکه سنگ قبرهایی از زنان در این منطقه به یادگار مانده که متعلق به دورة قاجار است. نقش سنگ مزارهای جامعة ایلی کرمانشاهان بازتاب جایگاه اجتماعی و فردیِ متوفی در زمان خود بوده است. لذا، این پژوهش با چنین رویکردی به روش توصیفی‌ـ تحلیلی و بر پایة منابع کتابخانهای و میدانی به بررسی موضوع می‌پردازد. یافتههای تحقیق نشان می‌دهد زنان کرد در جامعة ایلی کرمانشاهان دورة قاجار نقشی انکارناپذیر در ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایفا کردهاند. بنابراین، شاهد حضور زنان کرد عشایر کرمانشاهان در نقش و جایگاه ارباب و رئیس جامعة ایل، مالکیت زنان بر زمین، تولید صنایع دستی و نقش مهم آن‌ها در عمل «وقف» هستیم.
مقاله پژوهشی
صمد عابدینی؛ صمد رسول زاده اقدم؛ پرویز صبوری کزج
چکیده
برداشت از چگونگی توزیع فرصت‌ها و منابع در شکل‌گیری نابرابریها مؤثر است. ادراک عدالت جنسیتی متأثر از فضای گفتمانی و ساختارهای ذهنیتی است. به همین دلیل، این پژوهش با هدف مطالعة ادراک عدالت جنسیتی در بستر قومیت به‌مثابة زمینة فرهنگی‌ـ اجتماعی پدیدههای اجتماعی با روش کیفی از نوع نظریة زمینهای انجام شده است. روش نمونهگیری ...
بیشتر
برداشت از چگونگی توزیع فرصت‌ها و منابع در شکل‌گیری نابرابریها مؤثر است. ادراک عدالت جنسیتی متأثر از فضای گفتمانی و ساختارهای ذهنیتی است. به همین دلیل، این پژوهش با هدف مطالعة ادراک عدالت جنسیتی در بستر قومیت به‌مثابة زمینة فرهنگی‌ـ اجتماعی پدیدههای اجتماعی با روش کیفی از نوع نظریة زمینهای انجام شده است. روش نمونهگیری این پژوهش، هدفمند از نوع حداکثر اختلاف است که مصاحبة عمیق با تعداد 19 نفر از اقوام ترک، کرد و گیلک در 9 شهرستان تا اشباع نظری ادامه یافت. نوع برداشت از عدالت جنسیتی، مقولههای عدالت جنسیتی و عوامل تعیینکنندة ادراک عدالت جنسیتی با روش گرنددتئوری با استفاده از نرمافزار مکسکیودآ کشف شد. نتیجة یافتههای پژوهش نشان داد اقوام ترک، کرد و گیلک دو نوع برداشت از عدالت جنسیتی دارند: 1. ادراک عدالت جنسیتی سنتی و 2. ادراک عدالت جنسیتی مدرن. آن‌ها همچنین ادراک عدالت جنسیتی را با چهار مقولة عمده بازتعریف کردند که عبارت‌اند از: 1. عدالت مناسکی، 2. عدالت در توانمندی، 3. عدالت مبادلهای و 4. عدالت در آزادی عمل. عواملی که در پدیدآیی عدالت جنسیتی از روایات کشف شد عبارت‌اند از: سرمایة عاطفی، سرمایة نمادین، سرمایة فرهنگی، سرمایة اقتصادی، سرمایة اجتماعی و تفکر قالبی.
