بازخوانی نحوۀ بروز زنانگی در معماری دورۀ تیموری با تمرکز بر مؤلفه‏ های بصری (نمونۀ موردی؛ مسجد گوهرشاد مشهد)

وحدت‏ طلب, مسعود; حیدری, شهرام

doi:10.22059/jwica.2020.291166.1358

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

² دانشجوی ارشد معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز

https://doi.org/10.22059/jwica.2020.291166.1358

چکیده

زنان، به گواهی تاریخ، هرگاه فرصت یافته‏اند شایستگی‏های خویش را در حوزه‏های فرهنگی، هنری و معماری به نمایش گذاشته‏اند. زنانِ بانی، به‏ویژه در دورة تیموری، در ایجاد و گسترش تزئینات و موتیف‏های مرتبط با مفاهیم زنانه نقش پررنگی داشته‏اند. هدف اصلی این پژوهش بازنمایی و خوانشی از معماری ایرانی‏ـ اسلامی براساس مؤلفه‏های بصری جنسیت و با محوریت زنانگی در معماری است. بنابراین، به منظور نزدیک‏شدن به اهداف پژوهش، ابتدا مرور مفاهیم مرتبط با موضوع جنسیت در روندِ تاریخی آن مورد نیاز بود که در ادامه سنجه‏های جنسیت و زنانگی در نمونه‏موردی انتخابی استخراج شده و مورد بررسی قرار گرفته ‏است. شایان ذکر‏ است که در راستای تعیین هویت جنسیتیِ شاخص‏های بصری، گریزی به حوزه‏های فلسفی، روان‏شناسی تکاملی، روان‏کاوی، مستندات و شواهد تاریخی و پژوهش‏های متأخرتر در مورد جنسیت اشیا و محصولات صورت گرفته است. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که در مسجد گوهرشاد از دلالت‏های بصریِ مرتبط با مفاهیم مردانه به نفع زنانگی کاسته شده است که یکی از دلایل مهم این موضوع می‏تواند حضور پررنگ زنان در عرصة سیاست و معماری باشد که سرآمد آن‏ها «گوهرشادآغا» بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Re-visiting the Expression of Femininity in Timurid Architecture with Emphasis on Visual Components (Case Study: Goharshād Mosque of Mashhad)

نویسندگان [English]

Masoud Vahdat Talab ¹
Shahram Heyrari ²

¹ Assistant Professor, Tabriz Islamic Art University

² Master of Architecture, Tabriz Islamic Art University

چکیده [English]

Throughout history, women have exhibited their talents in the cultural, artistic and architectural features whenever they had the opportunity. Patron women, especially in the Timurid era, have also played a significant role in the creation and development of ornaments and motifs related to feminine concepts. The current study attempts to represent and re-read the Iranian-Islamic architecture based on the visual components of gender focusing on the concept of femininity in architecture. For this purpose, we initially reviewed the concepts related to gender and then examined the indications related to gender and femininity in the case study. It should also be noted that in order to determine the gender identity of visual attributes, we were required to discuss the same idea in philosophy, evolutionary psychology, psychoanalysis as well as recent research on the gender of objects. The results indicated that visual manifestations associated with masculine concepts have reduced in favor of feminine ones in Goharshād Mosque of Mashhad. One of the main reasons could be the strong presence of women in politics and architecture whose leading figure was Goharshād Āghā.

کلیدواژه‌ها [English]

Iranian-Islamic architecture
Timurid period
Goharshād Mosque of Mashhad
visual components of gender
femininity

مراجع

[1] آزادی‏ور، هوشنگ (۱۳۷۹). بدیهه‏سازی: شیوة بیان هنری در ایران، تهران: مؤسسة فرهنگی انتشاراتی تبیان.

[2] اسماعیل‏علام، نعمت (1382). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ترجمة عباسعلی تفضلی، مشهد: به‌نشر.

[3] پورمیزاب، منصور (1392). «زیبایی‏شناسی تزئین در دورة تیموری»، فصل‌نامة علمی‏‌ـ پژوهشی هنرهای تجسمی، نقش‏مایه، دورة 7، ش17، ص 37‏ـ45.

[4] ترلیندن، اولا (1394). شهر و جنسیت: گفتمان بین‏المللی دربارة جنسیت، ترجمة مینوش صدوقیان‏ زاده، تهران: کلاغ.

[5] جوادی، شهره (1385). «بررسی جایگاه هنر دورة صفوی»، ماهنامة باغ نظر، دورة 3، ش 5، ص 6‏ـ18.

[6] خزایی، محمد (۱۳۸۸). «ساختار و نقش‌مایه‏های مدارس دوران تیموری در خطة خراسان»، دوفصل‌نامة علمی‌ـ پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، دورة 6، ش 11، ص59‏ـ78.

[7] رهنورد، زهرا (۱۳۷۸). حکمت هنر اسلامی، تهران: سمت.

[8] زمرشیدی، حسین (1390). «مسجد بی‏نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای قدسی معماری»، فصل‌نامه مطالعات شهر ایرانی، اسلامی، تهران، دورة 2، ش 6، ص17‏ـ32.

[9] سوچک و همکاران (1386). هنر و ادب ایران، ترجمة یعقوب آژند، تهران: مولی.

[10] شاطری، میترا؛ احمدی، عباسعلی؛ صالحی‌کیا، مریم (1395). «تزئینات سفال لعابدار نقش‌برجسته در آرامگاه‏های تیموری مجموعه شاه‏زند سمرقند»، همایش ملی باستان‏شناسی و هنر سفال و سفالگری.

[11] شایسته‏فر، مهناز (1384). هنر شیعی: عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه‏نگاری تیموریان و صفویان، تهران: مؤسسة مطالعات هنر اسلامی.

[12] ‏ــــــــــ (1388). «نقش زنان بانی در گسترش معماری عصر تیموری و صفوی»، نامة پژوهش فرهنگی، دورة، 10، ش 6، ص69‏ـ99.

[13] ‏ــــــــــ (1389). «بررسی تزئینات و کتیبه‏های قرآنی دو مجموعة گوهرشاد مشهد و هرات»، دوفصل‌نامة مطالعات هنر اسلامی، دورة 6، ش12، ص73‏ـ98.

[14] فدائیان، مجید (1385). هرات دیروز، امروز، ترجمة مریم بهرامیان، تهران: وزارت امور خارجه.

[15] فقیری، امین (1386). قوام‌الدین شیرازی، تهران: مدرسه.

[16] کمبریج (۱۳۸۲). تاریخ ایران دورة تیموریان، ترجمة یعقوب آژند، تهران: جامی.

[17] کولمان، دورته (1396). فضا، قدرت، تمایز: مطالعات جنسیت در معماری، ترجمة نصیر زرین‏پناه، تهران: نظر.

[18] کیانی، محمدیوسف (1374). پایتخت‏های ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.

[19] مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری مساجد (1380)، ج اول، تهران: دانشگاه هنر، معاونت پژوهشی.

[20] محمدزاده، نیلوفر؛ میرزاکوچک خوشنویس، احمد (2015). «تأثیراحساس زنانه بر شکل‌گیری طراحی معماری: نمونة مورد مطالعه مسجد گوهرشادآغا»، اولین کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، مهندسی عمران و شهر، ایران، تبریز.

[21] مردای، زینب؛ صالحی، علی (1388). «تأثیر زنان در معماری ایرانی: نمونة ‏موردی گوهرشاد آغا و معماری دوران تیموری»، همایش ملی زن و معماری، تهران.

[22] مصدقیان، وحیده (1384). نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد، تهران: کتاب آبان.

[23] میر‏جعفری، حسین (۱۳۸۱). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة تیموریان وترکمانان، تهران: سمت.

[24] نجیب‏اوغلو، گل رو (1379). هندسه و تزئین در معماری اسلامی، ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.

[25] ویلبر، دونالد؛ گلمبک، لیزا (۱۳۷۴). معماری تیموری در ایران و توران، ترجمة کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: میراث فرهنگی.

[26] Betsky, Aaron )1995.( Building Sex: Men, Women, Architecture, and the Construction of Sexuality, New York: William Morrow, Edition: 1st ed.

[27] Browne, Kathleen (2017). “Effectively communicating masculine and feminine brand personality traits using brand logo designs”. Presented in partial fulfillment of the requirements for the degree of master of scince (Administration) at Concordia University, Montreal, Quebec, Canada.

[28] Ehrnberger, K. Rasanen, M., & IIsted, S. (2012). “Visualising gender norms in design:Meet the mega hurricane mixer and the drill dolphia”. Journal of Design, 6(3), PP 85-98.

[29] Godele De Caluwe, (2016). The feminist critique of architecture. Learning from Denise Scott Brown and Frances Bradshaw. Faces de Eva. Estudos sobre a Mulher no. 36 Lisboa dez.

[30] Lieven ,Theo., Landwehr, Jan, R (2015). “The effect of brand design on brand gender perceptions and preferencee”, European Journal of Marketing.

[31] Oudshoorn, N., Saetnan, A. R., & Lie, M. (2002). “On gender and things: Reflections on an exhibition on gendered artifacts”. In women’s studies international forum, Vol. 25, No. 4, PP 471-483.

[32] Raluca Livia Niculae (2014). “Gender Analogies in Architecture” , Journal of Research in Gender Studies, Volume 4(1), PP 474‏ـ 490. Taylor.

[33] Mark (2001). “Measure: Masculinity, Proportion and the Architecture of the Ancients Proceedings Mathematics and Design: The Third International Conference, Deakin University, PP 404-414.

[34] http://fa.mobile.wikishia.net

دسترسی در 11/6/1398

[35] http://khorasan.iqna.ir/fa/news/2646921

دسترسی در 11/6/1398