نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت، ایران

2 استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان

4 استادیار گروه روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت، ایران

چکیده

کهن‏الگو در روان جمعی انسان برانگیزانندة اعمال انواع کنش در ذهن معنوی اوست و از آنجا که جوهرة هنر، ذهن و روان آدمی است، مقالة حاضر ارتباط میان روان‌کاوی و معماری را جست‌وجو می‏کند. کارل گوستاو یونگ، مبدع نظریة روان‌شناسی تحلیلی و باسط تئوری کهن‏الگوها، معماری را چونان روان انسان می‏داند. به‌طوری‌که موقن است ابداً پدیده‏ای دست‏ساز بشر موجود نیست که نخست به‏ صورت پندار و خیال در روان نبوده باشد. شمار کهن‏الگوها به‏عنوان موضوع اصلی بحث بسیار است. این تحقیق با محوریت قرار دادن دو کهن‏الگوی آنیما و آنیموس، نخست در پی یافتن و گردآوری نمادهای این کهن‏الگوها در اندیشه‏ها، آیین‏ها و باورهای قومی و سپس ایجاد تناظر در نمادهای برخی از مهم‏ترین اجزای خانه‏های سنتی فلات مرکزی ایران شامل دستگاه ورودی، حیاط، ایوان، حوض‌خانه، اتاق، بادگیر، سرداب و سایر است. مقالة پیش رو با رویکرد تحلیل محتوا در پارادایم کیفی به‏روش استقرایی و قیاسی انجام پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می‏دهند میان نمادهای کهن‏الگوهای آنیما و آنیموس و مضامین معنوی نهفته در اجزای خانه‏های سنتی تناظر برقرار است و همان‏گونه که روان انسان کامل سرشتی دووجهی دارد، تعادل میان هردو نمودهای ‏روان‏زنانه و روان‏مردانه در کلیت والای معماری سنتی خانه نیز دیده می‏شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of Feminine Psyche and Masculine Psyche Archetypes from Jung’s Perspective in the Traditional Houses in the Central Plateau of Iran

نویسندگان [English]

  • Mahboubeh Shabani Jafroudi 1
  • Seyedeh Mamak Salavatian 2
  • Alireza Nikouei 3
  • Samereh Asadi Majreh 4

1 PhD student in Architecture, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran

2 Assistant Professor, Department of Architecture, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran

3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Guilan

4 Assistant Professor, Department of Psychology, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht

چکیده [English]

The archetype in the collective human psyche motivates the performance of various actions in his spiritual mind. The present study seeks to find the connection between psychoanalysis and architecture, as the art is essence of human mind and psyche. Carl Gustav Jung, the inventor of the theory of analytical psychology and the developer of the theory of archetypes, considers architecture as the human psyche. He believes that all man-made phenomena have already imagined in the mind or psyche at first. The number of archetypes, as the main topic of this discussion, is a lot. This research focuses on the two archetypes of Anima and Animus; at first to find and collect the symbols of these archetypes in ethnic thoughts, rituals and beliefs and then to create their proper correspondences in the symbols of some of the most important components of traditional houses in the Central Plateau of Iran. The main elements are including entrance complex, central yard, porch, pool space, room, wind passage, basement, cold basement and others. The present research has been carried out with the content analysis approach in the qualitative paradigm by inductive and deductive methods. The results showed that there is a correspondence between the archetypal symbols of anima and animus and the spiritual themes embedded in the components of traditional houses. As the perfect human psyche has a two-dimensional nature, there is a balance between both feminine and masculine expressions in the whole supreme art of traditional house architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anima
  • Animus
  • Jung
  • Traditional Houses of the Central Plateau of Iran
  • Archetypal symbols
[1] اتونی، بهروز (1390). «نقد اسطوره‏شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‏نمونة مادینة روان»، فصل‌نامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی، س 7، ش 25، ص11ـ57.
[2] اتونی، بهروز (1391). «دبستان نقد اسطوره‏شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‏نمونة نرینة روان (آنیموس)»، فصل‌نامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی، س 8، ش 26، ص1ـ41.
‏[3] اردلان، نادر؛ بختیار، لاله (1380). حس وحدت، سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمة حمید شاهرخ، تهران: خاک.
[4] اسنودن، روث (1392). یونگ مفاهیم کلیدی، ترجمة افسانه شیخ‏الاسلام‏زاده، تهران: عطایی.
[5] برایسون، بیل (1396). تاریخچة خصوصی خانه، ترجمة علی ایثاری کسمایی، چ4، تهران: آموت.
[6] بشلار، گاستون (1391). بوطیقای فضا، ترجمة مریم کمالی و محمد شیربچه، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
[7] پالمر، مایکل (1388). فروید، یونگ و دین، ترجمة محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی، چ 2، تهران: رشد.
[8] پورزرگر، محمدرضا (1390). «خانه، سنت و باززنده‏سازی محلة جوباره در اصفهان»، نشریة علمی‌ـ پژوهشی هویت شهر، س 5، ش 9، ص105ـ117.
[9] پیرنیا، محمدکریم (1383). آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
[10] چلونگریان، رامین؛ عسکری، نظام؛ واصفیان، فرخنده؛ کلاهدوزان، ندا (1394). «بررسی الگوهای معماری ورودی در خانه‏های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‏های معاصر (خانه‏های شهر اصفهان)»، دومین کنفرانس بین‏المللی پژوهش‏های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، استانبول، ترکیه.
[11] حاجی‏قاسمی، کامبیز؛ قیومی‏بیدهندی، مهرداد؛ موسوی‏روضاتی، مریم‏دخت؛ پروری، محمد (1383). گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر چهاردهم؛ خانه‏های یزد، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
[12] حقیقی، شهین (1398). «نقد کهن‏الگویی نمایش‏نامة شمارة 6 از هفت نمایش کوتاه اسماعیل خلج»، نشریة هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی، دورة 24، ش 2، ص 77ـ86.
[13] رابرتسون، رابین (1398). یونگ‏شناسی کاربردی، ترجمة ساره سرگلزایی، چ 8، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
[14] ــــــــــ (1398). کهن‏الگوهای یونگی، از خودآگاه یونگ تا ناتمامیت گودل، ترجمة بیژن کریمی، تهران: دف.
[15] رضایی‏نیا، عباس؛ لاله، هایده (1393). «بررسی و تحلیل انتقادی فرضیه‏های خاستگاه ایوان»، نشریة مطالعات باستان‏شناسی، دورة 6، ش 2، ص59ـ72.
[16] زارعی، محمد‏ابراهیم؛ موسوی‏حاجی، سید‏رسول؛ شریف‏کاظمی، خدیجه (1397). «تأملی بر ساختار فضایی و گونه‏شناسی خانه‏های سنتی دستگردان طبس»، فصل‌نامة علمی‏پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، س 8، ش 31، ص33ـ51.
[17] روحانی‏سراجی، سید‏حسن؛ خسروی، حسین (1394). «مظاهر مجازی کهن‏نمونة مادر‌مثالی در افسانه‏های کرمان با تکیه بر آرای یونگ»، نشریة علمی پژوهشی زن در فرهنگ و هنر، دورة 7، ش 3، ص313ـ326.
[18] ژوله، تورج (1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
[19] سجادزاده، حسین؛ کارخانه، وحید؛ مکفی، نیلوفر (1394). «بررسی الگوهای معماری پایدار در اقلیم گرم و خشک (نمونة موردی خانه‏های سنتی شهر کاشان)»، همایش ملی عمران و معماری با رویکردی بر توسعة پایدار، ص1ـ9.
[20] سلطانی، مهرداد؛ منصوری، سید‏امیر‏سعید؛ فرزین، احمد‏علی (1391). «تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری»، نشریة علمی پژوهشی باغ نظر، س 9، ش 21، ص 3ـ14.
[21] سنفورد، جان، ا (1385). یار پنهان: چگونه مرد و زن درونمان بر روابط ما تأثیر می‏گذارد، ترجمة فیروزه نیوندی، تهران: افکار.
[22] شایگان، داریوش (1393). بت‌های ذهنی و خاطرات ازلی، چ 9، تهران: امیرکبیر.
[23] شمیسا، سیروس (1376). داستان یک روح (شرح و متن بوف کور صادق هدایت)، چ 3، تهران: فردوس.
[24] شمیسا، سیروس (1388). نقد ادبی، چ 3 از ویرایش دوم، تهران: میترا.
[25] شوالیه، ژان؛ گرابران، آلن (1384). فرهنگ نمادها، جلد 1، ترجمة سودابه فضایلی، تهران، جیحون.
[26] ــــــــــ (1384). فرهنگ نمادها، ج2، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
[27] ــــــــــ (1384). فرهنگ نمادها، ج3، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
[28] ــــــــــ (1385). فرهنگ نمادها، ج4، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
[29] ــــــــــ (1387). فرهنگ نمادها، ج5، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
[30] فکوهی، ناصر (1385). پاره‏های انسان‏شناسی، مجموعه مقاله‏های کوتاه، نقد و گفت‏و‏گوهای انسان‏شناختی، تهران: نی.
[31] فن‏فرانتس، ماری لوئیز؛ ادینجر، ادوارد اف (1393). چهار مقالة یونگی، شناخت نفس، رویاروئی با شخصیت مهتر، فرایند تفرد، انسان کیهانی، ترجمة مهدی سررشته‏داری، تهران: مهر‏اندیش.
[32] قائمی، فرزاد (1391). «روش‏شناسی و مبانی کاربردی برخورد منتقد با متن در رویکرد نقد کهن‏الگویی/ یونگی و پسایونگی»، فصل‌نامة علمی‌ـ پژوهشی پژوهش‌های ادبی، س9، ش38، ص73ـ101.
[33] کزازی، میرجلال‏الدین (1390). «هنر، اسطوره، رؤیا»، فصل‌نامة کیمیای هنر، س اول، ش اول، ص101ـ107.
[34] کوپر، جی. سی (1380). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
[35] طاهباز، منصوره (1374). «اصول یک معماری کویری»، نشریة علمی‏پژوهشی معماری و شهرسازی، س5، ش 19 و 20، ص79ـ89.
[36] عبدالله‏زاده، سیده مهسا؛ ارژمند، محمود (1391). «در جست‌وجوی ویژگی‏های خانة ایرانی (برمبنای بررسی شیوة زندگی در خانه‏های سنتی شیراز)»، فصل‌نامة علمی‌ـ پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 10، ص109ـ123.
[37] لافورگ، رنه؛ آلندی، رنه و جمعی از نویسندگان (1390). مجموعه مقالات اسطوره و رمز، ترجمة جلال ستاری، چ 4، تهران: سروش.
[38] محمودی، عبدالله (1384). «بازنگری اهمیت ایوان در خانه‏های سنتی (با نگاه ویژه به بم)»، نشریة علمی پژوهشی هنرهای زیبا، ش22، ص53ـ62.
[39] مداحی، سید‏مهدی؛ معماریان، غلامحسین؛ بمانی‏نائینی، مونا و همکاران (1396). «خوانش و فهم کالبد خانه در معماری بومی خراسان (نمونة موردی: شهر بشرویه دورة ماقبل پهلوی)»، نشریة علمی‏پژوهشی مسکن و محیط روستا، ش 159، ص63ـ80.
[40] معماریان، غلامحسین (1387). معماری ایرانی، تهران: سروش دانش.
[41] مورنو، آنتونیو (1393). یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، چ8، تهران: مرکز.
[42] موسوی‏روضاتی، مریم‏دخت؛ سلطان‏زاده، حسین (1375). گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر اول؛ خانه‏های کاشان، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
‏[43] موسوی‏روضاتی، مریم‏دخت، طاهباز، منصوره (1377). گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر چهارم؛ خانه‏های اصفهان، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
[44] مهدوی‏پور، حسین؛ جعفری، رشید؛ سعادتی، پوراندخت (1392). «جایگاه جلوخان در معماری مسکونی بومی ایران»، نشریة علمی‌پژوهشی مسکن و محیط روستا، ش 142، ص3ـ19.
[45] میتفورد، میراندا بوروس (1394). دایرة‏المعارف مصور نمادها و نشانه‏ها، ترجمة معصومه انصاری و حبیب بشیرپور، تهران: سایان.
‏[46] نجومیان، علی (1387). «تحلیل نشانه‏شناختی خانه‏های تاریخی کاشان»، دو‌فصل‌نامة دانشگاه الزهرا، نامة معماری و شهرسازی، ش یک، ص111ـ126.
[47] وحدت‏طلب، مسعود؛ حیدری، شهرام (1398). «بازخوانی نحوة بروز زنانگی در معماری دورة تیموری با تمرکز بر مؤلفه‏های بصری (نمونة موردی: مسجد گوهرشاد مشهد)»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 11، ش 4، ص459ـ479.
[48] ورمقانی، حسنا؛ سلطان‏زاده، حسین (1397). «نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل‏گیری خانه (مقایسة خانه‏های قاجاری گیلان و بوشهر)»، نشریة علمی‏پژوهشی معماری و شهرسازی آرمان‏شهر، ش 23، ص123ـ134.
‏[49] ویلهلم، ریچارد؛ یونگ، کارل گوستاو (1371). «راز گل زرین عقاید چینیان در باب زندگی»، ترجمة سیمین موحد، تهران: ورجاوند.
[50]‏ هروی، حسنیه؛ فلامکی، محمد‌منصور؛ طاهایی، سید عطاالله (1398). «بازتاب کهن‏الگوی مادر در معماری تاریخی ایران براساس آرای یونگ»، مجلة علمی‌ـ پژوهشی پژوهشکدة هنر، معماری و شهرسازی نظر، سال 16، ش 75، ص5ـ15.
[51] یونگ، کارل گوستاو (1382). اسطوره‏ای نو، نشانه‏هایی در آسمان، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.
[52] ــــــــــ (1387). روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمة محمدعلی امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
[53] ــــــــــ (1390). روان‌شناسی و دین، ترجمة فؤاد روحانی، چ 7، تهران: علمی و فرهنگی.
[54] ــــــــــ (1392). انسان و سمبل‏هایش، ترجمة محمود سلطانیه، چ 9، تهران: جامی.
[55] ــــــــــ (1393). روان‌شناسی و شرق، ترجمة لطیف صدقیانی، چ 3، تهران: جامی.
[56] Bell ,Whitney.S, (2019). The Archetype of Home and Secure Attachment to Self and Others: A Foundation for Individuation, Submitted in partial fulfillment of the requirements, for the degree of Master of Arts in Counseling Psychology, Pacifica Graduate Institute.
[57] Hendrix, John.S (2009). Psychoanalysis and Identity in Architecture, School of Architecture, Art, and Historic Preservation Faculty Publications.
[58] Marcus, Clare Cooper (2006). House as a mirror of self, Exploring the deep meaning of home, Conari Press.
[59] Thiis-Evensen, Thomas (1989). Archetypes in Architecture, Oxford: Norwegian University Press.