نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• فاطمه ماه‌وان

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مردان در حماسه‏ها عهده‏دار نقش‏های اصلی هستند و حضور زنان در سایه قرار می‏گیرد. اگر این حماسه موضوع دینی داشته ‏باشد، منع حضور زنان دوچندان می‏شود. پژوهش حاضر جایگاه زن را در نگاره‏های نسخة حملة حیدری باذل مشهدی (مورخ۱۲۲۲ ه.ق، محفوظ در کتابخانة ملی فرانسه) از منظر موضوع، ارتباط متن و تصویر، شاخصه‏های تصویری و... بررسی می‏کند. برای نشان‌دادن اهمیت جایگاه زن در این نسخه، نگاره‏های آن را با یکی از نسخ هم‏عصر، یعنی چاپ سنگی مصور حملة حیدری راجی کرمانی، مقایسه می‏کنیم. این دو نسخه تقریباً در یک دورة زمانی (عصر قاجار) اما در دو مکان مختلف (هند و ایران) مصور شده‏اند. این مقایسه تطبیقی نشان می‏دهد که حملة باذل، زن را در نقش‏های متنوع و گوناگونی به تصویر درآورده است؛ از زن در جایگاه قدیس یا فرشته گرفته تا زنانی در نقش نوازنده و رقصنده. اما تصویر زن در نگاره‏های حملة راجی به فرشته و قدیس محدود می‏شود. نگارگر این نسخه با ابداع شیوه‏ای نوین و خلاقانه، نه‌تنها بر حضور زنان چشم نپوشیده، بلکه آنان را دوشادوش یا حتی پیشاپیش مردان ترسیم کرده ‏است. این موارد سبب می‏شود که زن در نگاره‏های حملة حیدری باذل از چارچوب‏های فکری و فرهنگیِ سنتی فراتر رود و نقش‏هایی را عهده‏دار شود که در تصاویر کمتر حماسه‏ای می‏توان نظیر آن را پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها

• حملة حیدری
• حماسة دینی
• باذل مشهدی
• راجی کرمانی
• زنانه‏نگاری
• حضرت فاطمه(س)

عنوان مقاله [English]

Feminism in the Illustrated Manuscript of Hamle-ye Heydari (Comparative Study of the role of Women in Illustrations of Hamle-ye Heydari Copies)

نویسنده [English]

• Fatemeh Mahvan

Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Iran

چکیده [English]

In the Persian epic men play the main roles while the presence of women is usually under shadow. If the epic also has a religious theme, the role of women is becoming even more insignificant. However, in one of the illustrated manuscripts of Hamle-ye Heydari of Bazel Mashhadi (dated 1222 A.H., Bibliothèque Nationale de France) women were painted in the important roles. This copy not only did not ignore the presence of women but also depicted women next to the men or even ahead of them. This article explore the drawings from the perspective of subject, text-image relationship, visual features, and so on in order to show the prominent position of women in this illustrated copy. In addition, I compare this copy with one of the contemporary lithographic copy of Hamle-ye Heydari by Raji Kermani to show how the painter breaks traditions to emphasize on the women participation in the paints. These two manuscripts are depicted in the same period of time, the Qajar era, but in two different places; the first one in India and the second one in Iran. This comparative study shows that in the Hamle-ye Bazel women were portrayed in the variety of roles from the saints or angels to the musicians or dancers. While the image of women in the painting of Hamle-ye Raji are just limited to the angel and saint. Furthermore, in Hamle-ye Bazel women have a dominant role even if the text has no mention to them but in Hamle-ye Raji only there are a few images of the women. All of these reasons prove that woman in Hamle-ye Bazel’s paintings goes beyond the traditional framework and take a role that is exclusive in Persian manuscript tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

• woman
• Hamle-ye Heydari
• Bazel Mashhadi
• Raji Kermani
• Hazrat Fatima (PBUH)
• religious epic