باستان شناسی
مطهره ذاکری؛ مریم محمدی؛ نفیسه اثنی عشری
چکیده
همجواری سیاسی و جغرافیایی دو استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان در ایجاد اشتراکات فرهنگی آنها موثر میباشد، از جمله این اشتراکات، شباهتهای موجود بین نقوش سفالینههای کلپورگان با نقوش لباس بانوان میناب است که خود مستلزم بررسی و پژوهشی مستقل است، لذا محور اصلی این پژوهش، بررسی پیش متنها و نیز وجوه اشتراک و افتراق نقوش به کار رفته ...
بیشتر
همجواری سیاسی و جغرافیایی دو استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان در ایجاد اشتراکات فرهنگی آنها موثر میباشد، از جمله این اشتراکات، شباهتهای موجود بین نقوش سفالینههای کلپورگان با نقوش لباس بانوان میناب است که خود مستلزم بررسی و پژوهشی مستقل است، لذا محور اصلی این پژوهش، بررسی پیش متنها و نیز وجوه اشتراک و افتراق نقوش به کار رفته در دو صنعت هنری مذکور میباشد. پرسشهای این مقاله عبارت است از اینکه پیشمتن نقوش لباس بانوان میناب و سفال کلپورگان چیست و نقاط تشابه و تمایز بین آنها چه میباشد؟ این تحقیق از نوع کیفی، به روش توصیفی - تحلیلی و دارای مبانی نظری مبتنی بر رویکرد بینامتنیت است. اطلاعات آن بر پایه مطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی گردآوری شده است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که کاربرد پیشمتنهای مشترک چون طبیعت، باورهای قومی و ذوق بانوان در ایجاد اشتراکاتی بین نقوش سفال کلپورگان و نقوش لباس بانوان میناب، نقشی کلیدی بر عهده داشته، این وجوه مشترک هم در کاربرد فنون بصری چون تکرار، تقارن و تعادل مشهود است و هم در ساختار طراحی نقوش که مشتمل بر سه نوع گیاهی، حیوانی و هندسی است، به ویژه کاربرد وسیع نقوش هندسی که در سفالینهها عمدتاً در قالب اشکال دایره و لوزی جلوهگر شده و در نقوش لباس بانوان در شکل مثلث دیده میشود. وجود این مشترکات در کنار اندک تمایزها منجر به پیدایش وجوه مشترک در فرهنگ و هنرهای دیگر مناطق مذکور شده و بالطبع در تقویت ارزشهای فرهنگی آنها موثر بوده است.
باستان شناسی
بهروز افخمی؛ تقی زینیزاده جدی؛ سید مهدی حسینی نیا
چکیده
جایگاه زنان در دورههای تاریخی و مشارکت آنان در امور سیاسی و اداری حکومتها بهمنزلة یکی از شاخصههای عمدة توسعة جوامع تلقی میشود. مشارکت زنان در جوامع معیار مناسبی برای سنجش میزان رشد فکری مردم آن جامعه به شمار میآید و به نوعی بیانگر برابری و تساوی حقوق زن و مرد و یکی از شاخصههای پیشرفت و توسعة جوامع متمدن در اعصار گذشته ...
بیشتر
جایگاه زنان در دورههای تاریخی و مشارکت آنان در امور سیاسی و اداری حکومتها بهمنزلة یکی از شاخصههای عمدة توسعة جوامع تلقی میشود. مشارکت زنان در جوامع معیار مناسبی برای سنجش میزان رشد فکری مردم آن جامعه به شمار میآید و به نوعی بیانگر برابری و تساوی حقوق زن و مرد و یکی از شاخصههای پیشرفت و توسعة جوامع متمدن در اعصار گذشته و امروزی محسوب میشود. این نوشتار به بررسی جایگاه زنان در تمدن ایرانی و بینالنهرین با انتخاب دورههای تاریخی (هخامنشی و آشوری) پرداخته است. از جمله مهمترین شواهد باستانشناسی بهجامانده، نقشبرجستهها و آثار مهرهای دورههای تاریخی یادشدهاند که به جایگاه و نقش زنان در عرصههای حقوقی و سیاسی پرداختهاند. هدف این مقاله بررسی جایگاه زنان عصر هخامنشی و مقایسة آن با تمدن آشوریان و ارائة تصویری شفاف و روشن از عملکرد آنها بر پایة مستندات موجود باستانشناختی است. این پژوهش از نوع تحقیق تاریخی است که به صورت توصیفیـ تحلیلی و تطبیق شواهد باستانشناسی، اعم از مهرها و سنگنگارهها، تلاش میکند جایگاه زن در تمدنهای ایران و بینالنهرین را با انتخاب دورههای تاریخی شاخص و با استناد به مدارک مستدل باستانشناسی تحلیل کند. درنهایت، چنین نتیجه میگیرد که بهرغم تأثیرپذیری تکنیکی نقشبرجستههای مرتبط با موضوع زنان هخامنشیان از آشوریان، احترام به زن و گستردگی مشارکت آنان در فعالیتهای سیاسی و اقتصادی، استقلال و آزادیهای فردی در زندگی خصوصی زنان هخامنشی نسبت به دورة آشوریان بیشتر است.
باستان شناسی
دیانا رستمی نژادان؛ منصور منصوری مقدم
چکیده
حوزۀ فرهنگی کردستان سرزمین نخستین آیینها و نظامهای انتزاعی است که در نخستین طلیعههای خود با ویژگی زنانه و ارج مقام الهۀ مادر پیوند خورده است. جایگاه زن در کردستان دو وجه متناقض دارد؛ در ادبیات و نظام اجتماعی کنونی تا حدی شاهد نظام و ایدئولوژی مردسالار هستیم، اما زمانی که ریشههای آیینی و مذهبی فرهنگ کُرد را مطالعه میکنیم، ...
بیشتر
حوزۀ فرهنگی کردستان سرزمین نخستین آیینها و نظامهای انتزاعی است که در نخستین طلیعههای خود با ویژگی زنانه و ارج مقام الهۀ مادر پیوند خورده است. جایگاه زن در کردستان دو وجه متناقض دارد؛ در ادبیات و نظام اجتماعی کنونی تا حدی شاهد نظام و ایدئولوژی مردسالار هستیم، اما زمانی که ریشههای آیینی و مذهبی فرهنگ کُرد را مطالعه میکنیم، با شواهد مربوط به نظام مادرسالاری و تقدس الهگان و بهتبع آن جایگاه معنوی و مقتدر زن مواجه میشویم. از ویژگیهای انواع آثار مادی و غیرمادی الهۀ مادر آن است که بهشدت وجه نمادین و انتزاعی دارد. این نمادها وجه ترکیبی دارند و در طول اعصار متحول شدهاند و امروز نیز بنمایههای اصلی ادبیات غنی و هنرهای سنتی کُردها را به خود اختصاص دادهاند.
باستان شناسی
حبیب شهبازی شیران؛ اسماعیل معروفی اقدم؛ سعید ستارنژاد؛ فریبرز طهماسبی
چکیده
آثار هنری ایران، همچون هنر فلزکاری، در طول ادوار تاریخی، انعکاسدهندة اندیشهها و دیدگاههای مختلفی از جمله مسائل سیاسی، اقتصادی، آیینی و مذهبی بوده و در این میان آثار فلزی دورة ساسانی، که از نظر تعدد و تنوع نقوش در نوع خود بینظیرند، بهترین نمایندة انتقال باورها و تفکرات جامعة عصر خود محسوب میشوند. یکی از عناصر پرتکرار ...
بیشتر
آثار هنری ایران، همچون هنر فلزکاری، در طول ادوار تاریخی، انعکاسدهندة اندیشهها و دیدگاههای مختلفی از جمله مسائل سیاسی، اقتصادی، آیینی و مذهبی بوده و در این میان آثار فلزی دورة ساسانی، که از نظر تعدد و تنوع نقوش در نوع خود بینظیرند، بهترین نمایندة انتقال باورها و تفکرات جامعة عصر خود محسوب میشوند. یکی از عناصر پرتکرار تزیین، از لحاظ نقوش به تصویر کشیده شده روی ظروف زرین و سیمین دورة ساسانی، نقش زنان یا اگر تیزبینانه اشاره شود، نقش ایزدبانوی آناهیتاست. در ظروف این دوره، آناهیتا به صورت زنی نیمهبرهنه و خوشاندام، به همراه نقوشی فرعی همچون نیلوفر، سگ، ماهی، عقاب، انار، نوزاد، انگور، سبوی آب و... به تصویر درآمده است. مطالعات و بررسیهای انجامگرفته اثبات میکند اشیای موجود در دستان این الهه و نقوش گیاهی، انسانی و حیوانی قرارگرفته در صحنة نمایش او به نوعی اوصاف، مظاهر و کارکردهای وی را نمایانگر میکند که در اوستا به طور کامل در مورد آن سخن به میان آمده و بر همین اساس میتوان گفت که هنرمندان دورة ساسانی با آگاهی کامل از باورهای اسطورهای و مذهبی زمان خود به انتخاب این نقوش پرداختهاند.
باستان شناسی
بهروز افخمی؛ زینب خسروی
چکیده
یکی از مسائل فرهنگی برخاسته از اندیشة سیاسی در ایلام باستان، ازدواج با محارم (خودوده) بوده است. ازدواج با محارم، بهویژه در میان خاندان سلطنتی، رایج بوده است. آنچه اهمیت تبیین این نوع آیین را دوچندان میکند، این است که چنین اندیشهای در بازة زمانی بسیار طولانی انجام میشده است. پدیداری این آیین براساس شواهد باستانشناختی به ...
بیشتر
یکی از مسائل فرهنگی برخاسته از اندیشة سیاسی در ایلام باستان، ازدواج با محارم (خودوده) بوده است. ازدواج با محارم، بهویژه در میان خاندان سلطنتی، رایج بوده است. آنچه اهمیت تبیین این نوع آیین را دوچندان میکند، این است که چنین اندیشهای در بازة زمانی بسیار طولانی انجام میشده است. پدیداری این آیین براساس شواهد باستانشناختی به دورة تاریخیِ ایلامی برمیگردد. در دورة هخامنشی، تأثیرات این آیین با تغییراتی که ناشی از اندیشة سیاسی غالب هر دوره است، تداوم داشته است. در ایران باستان، مذهب و اندیشة سیاسی بهشدت تحت تأثیر «زیستجهانها» بوده و افقهای هارمونیک داشتهاند. در این مقاله، به ازدواج با محارم بهمثابة آیینی برخاسته از اندیشة سیاسی در جهت جاودانگی سلطنت نگریسته میشود که در دو دورۀ ایلام باستان و هخامنشی وجود داشته و در دورة ساسانی نیز به شکلی دیگر تداوم یافته است. این تحقیق با رویکرد پدیدارشناسانه، ماهیت، چیستی و چرایی تداوم این آیین را با تأویل مصادیق عینی، چون آب، زن، مار و مفاهیم انتزاعی «مارـ الهه» در دورة ایلامی مطالعه کرده و باور به توتم و قدسی تلقیکردن آن را برخاسته از اندیشة سیاسی منبعث از مذهب، توسط نهاد سیاست و قدرت، در هر دو دورة ایلامی و هخامنشی، میداند.
باستان شناسی
بهروز افخمی؛ صبا فرج زاده؛ سید مهدی حسینی نیا
چکیده
آب در ایران باستان بسیار ارجمند بوده است. برای پاسداری و محافظت از آب، چند ایزد وجود داشته که آناهیتا محبوبترین آنها بهشمار میآمد. محبوبیت و جایگاه آناهیتا را با بررسی در آثار هنری ایران باستان میتوان مشاهده کرد. بیتردید، وجود و استمرار باورهای اساطیری و مذهبی برآمده از دل فرهنگ و تاریخ ایرانی، مهمترین عامل حضور همیشگی ...
بیشتر
آب در ایران باستان بسیار ارجمند بوده است. برای پاسداری و محافظت از آب، چند ایزد وجود داشته که آناهیتا محبوبترین آنها بهشمار میآمد. محبوبیت و جایگاه آناهیتا را با بررسی در آثار هنری ایران باستان میتوان مشاهده کرد. بیتردید، وجود و استمرار باورهای اساطیری و مذهبی برآمده از دل فرهنگ و تاریخ ایرانی، مهمترین عامل حضور همیشگی آناهیتاست. بنابراین، نقش آناهیتا نهتنها بهمنزلۀ عنصری تجسمی در هنر، که بیشتر دربردارندة مفاهیمی نمادی و بنیادین بوده است. این تحقیق، به تجزیهوتحلیل تجسمی نقوش آناهیتا و توصیف فضاها و ترکیبات تصویری آن در هنر ادوار تاریخی ایران باستان از قبیل مهرها، سکهها، نقوش برجستهها و ظروف فلزی در دوران ساسانی و مقایسه با مناطق و حوزههای فرهنگی دیگر پرداخته است. تحقیق از نوع کیفی و روش آن تحلیلیـ تطبیقی است و چنین نتیجه گرفته میشود که هستی و وجود تاریخی آناهیتا متعلق به میراث معنوی ایرانی است که صرفاً از جنبۀ مادی از مناطق و حوزههای فرهنگی دیگر چون؛ بابل، فنیقیه، یونان و روم باستان تأثیر پذیرفته است.
باستان شناسی
علی نوراللهی؛ حسن طلایی؛ بهمن فیروزمندی
چکیده
تاکنون گورستانهای متعددی متعلق به عصر آهن در غرب زاگرس مرکزی کاوش شده و در آنها اشیای تدفینی خاص زنان بهدست آمده است. اما کاوشگران جز توصیف دادهها و شکل تدفین به موضوع جایگاه زنان در این دوره نپرداختهاند. این موضوع از این امر ناشی بوده که در میان اشیای تدفینی هیچ کتیبه یا نوشتهای در ارتباط با این گورها بهدست نیامده و همچنین ...
بیشتر
تاکنون گورستانهای متعددی متعلق به عصر آهن در غرب زاگرس مرکزی کاوش شده و در آنها اشیای تدفینی خاص زنان بهدست آمده است. اما کاوشگران جز توصیف دادهها و شکل تدفین به موضوع جایگاه زنان در این دوره نپرداختهاند. این موضوع از این امر ناشی بوده که در میان اشیای تدفینی هیچ کتیبه یا نوشتهای در ارتباط با این گورها بهدست نیامده و همچنین مطالعات مربوط به زنان تازه در ادبیات باستانشناسی مطرح شده بود. پژوهشگران این گورستانها را به نیمهکوچنشینان نسبت دادهاند، که این نوع معیشت در قالب ایلی در این منطقه تا حال حاضر نیز رواج دارد. بنابراین، میتوان گفت که با توجه به همسانی جغرافیایی و تاحدود زیادی معیشت این مردمان با ایلاتی (خزل، ملکشاهی و کلهر) که در این منطقه ساکناند، همچنین تداوم سنتها در زاگرس مرکزی، که در این مقاله به آنها از جمله شیوة تدفین اشاره شده، به بررسی جایگاه زنان در عصر آهن از منظر قوم باستانشناسی پرداخته شده است. در این مقاله، گورهای متعلق به زنان در 14 گورستان بررسی شده؛ با توجه به اینکه در میان این ایلات جایگاه زنان در قالب خانواده نمود مییابد، که خود تابع عوامل متعدد اجتماعیـ سیاسی و اقتصادی است. در پایان نیز جمعبندی از کلیة مطالب ارائه شده است.
باستان شناسی
محمد ابراهیم زارعی؛ خدیجه شریف کاظمی
چکیده
هنر موسیقی در ایران سابقهای طولانی دارد. در اوایل دورة اسلامی، هنر موسیقی نکوهش شد. در دورة امویان، موسیقی همچنان با مخالفت برخی از فقیهان و گروهی از عموم مسلمانان روبهرو شد. اما در سدههای بعد، با توجه به استقبال حکومتهای متعدد و نگرش عالمانة بسیاری از بزرگان و دانشمندان آن دوران، این هنر مورد توجه عموم واقع شد. بهکار بردن نقش ...
بیشتر
هنر موسیقی در ایران سابقهای طولانی دارد. در اوایل دورة اسلامی، هنر موسیقی نکوهش شد. در دورة امویان، موسیقی همچنان با مخالفت برخی از فقیهان و گروهی از عموم مسلمانان روبهرو شد. اما در سدههای بعد، با توجه به استقبال حکومتهای متعدد و نگرش عالمانة بسیاری از بزرگان و دانشمندان آن دوران، این هنر مورد توجه عموم واقع شد. بهکار بردن نقش زنان نوازنده روی سفالینهها، در دورههای سلجوقی و ایلخانی، به دلایل متعددی انجام گرفت. این نقوش میتوانند منبع ارزشمندی برای بررسی جایگاه هنر موسیقی و موقعیت اجتماعی زنان آن دوران باشد. این مقاله در پی آن است که با مطالعة نقوش سفالینههای دورة میانی اسلامی واقع در گنجینههای هنری و همچنین براساس متون کهن، به چگونگی موقعیت اجتماعی زنان هنرمند عرصة موسیقی و نقش آنان در تکامل هنر موسیقی آن دوران بپردازد. این پژوهش از نظر هدف از نوع تحقیقهای بنیادی است و از نظر روش تحقیقی تاریخیـ تحلیلی است. شیوة گردآوری دادهها با منابع تاریخی کتابخانهای انجام گرفته و در ادامه، تحلیل نمونههای سفالی موزهها در دورههای مختلف و بهویژه دورة میانی اسلام، با تمرکز بر نقش زن بررسی شده است. نتایج مطالعات نشان میدهد که بسیاری از نوازندگان آن دوران، همچون بانوان نوازنده، در جامعة خود جایگاه و موقعیت اجتماعی مناسبی داشتهاند. همچنین، نقوش سفالینههای این دوره نشان میدهد که زنان بیشتر سازهای زهی و کوبهای مینواختند.
باستان شناسی
بهمن فیروزمندی؛ ایرج رضائی
چکیده
دانستههای ما دربارة بخشهای مختلف جامعة ماد، به دلیل کمبود منابع نوشتاری همزمان و شواهد باستانشناسی روشن، بسیار ناقص و پراکنده است و به همین دلیل اظهارنظر دقیق دربارة مواردی چون وضعیت زنان این دوره، دشوار و گاهی مخاطرهآمیز است. نتایج این پژوهش که با تکیه بر همان منابع تاریخی کمشمار و مدارک باستانشناسی کمرنگ و مرتبط ...
بیشتر
دانستههای ما دربارة بخشهای مختلف جامعة ماد، به دلیل کمبود منابع نوشتاری همزمان و شواهد باستانشناسی روشن، بسیار ناقص و پراکنده است و به همین دلیل اظهارنظر دقیق دربارة مواردی چون وضعیت زنان این دوره، دشوار و گاهی مخاطرهآمیز است. نتایج این پژوهش که با تکیه بر همان منابع تاریخی کمشمار و مدارک باستانشناسی کمرنگ و مرتبط با دورة ماد بهدستآمده، تاحدودی نشان میدهد که جامعۀ ماد نیز، همچون دیگر جوامع و مردمان روزگار خود، جامعهای مردسالار بوده که در آن پدر در رأس خانواده قرار داشته و سایر اعضا، ازجمله بانوی خانه، تابع وی بوده است. در جامعۀ سنتی ماد، مشاغل مردانه و زنانه مشخص و تعریف شده بود و هر دو جنس وظایف خاص خود را داشت که بر تواناییها و قابلیتهای فیزیکی و ذهنی آنها استوار بود. علاوه بر آن، به نظر میرسد زنان نقش مهمی در تصمیمگیریهای درون خانواده، استحکام بنیانهای آن، حفظ و تداوم سنتها و پویایی اقتصاد خانواده و جامعۀ ماد داشتهاند.
باستان شناسی
کمال الدین نیکنامی؛ رضا قاسمی؛ رضوان رضائی
چکیده
مطالعۀ نقوش موجود بر مهرها و اثرمهرها میتواند زوایای تاریکی از تاریخ اجتماعی دوران سلوکی و اشکانی را پدیدار کند. از سوی دیگر، تحلیل موقعیتهای فردی و اجتماعی اشخاص یا گروههای اجتماعی به منظور درک روابط پیچیدۀ آنان با افراد یا سایر گروهها یا به منظور درک روابط بر همکنشی میان آنان جایگاه ویژهای را در مطالعات تاریخی به ...
بیشتر
مطالعۀ نقوش موجود بر مهرها و اثرمهرها میتواند زوایای تاریکی از تاریخ اجتماعی دوران سلوکی و اشکانی را پدیدار کند. از سوی دیگر، تحلیل موقعیتهای فردی و اجتماعی اشخاص یا گروههای اجتماعی به منظور درک روابط پیچیدۀ آنان با افراد یا سایر گروهها یا به منظور درک روابط بر همکنشی میان آنان جایگاه ویژهای را در مطالعات تاریخی به خود اختصاص داده است که از آن میان تحلیل موقعیتهای زنان نیز توجه خاصی را به خود جلب کرده است. در مقالۀ پیش رو، تعداد 53 مهر و اثرمهر با نقوش مختلف زنان از نقاط گوناگون سرزمینهای سلوکی و اشکانی تبیین و تحلیل شدهاند. تصاویر زنان روی آثار مذکور از نظر سبک و نقشمایه شیوههای متفاوت و ترکیبی دارند و شامل تصاویر الهههای یونانی، زنان در حال انجامدادن کارهای گوناگون و فعالیتهای اجتماعی و روزمره بوده که از آن میان نقوش الهههای یونانی بیشتر موضوعات مهرها و اثرمهرهای این دوره را به خود اختصاص دادهاند. نمونههای مطالعهشده از مراکزی چون اروک، تل کدش، سلوکیۀ کران دجله، نسا، شوش، و صالح داوود خوزستان به دست آمدهاند. نوشتار حاضر ضمن تحلیل نقوش ذکرشده، به نحوۀ نقشآفرینی زنان در ساختارهای اداری، سیاسی، و اجتماعی سلوکیان و اشکانیان میپردازد. از مشهورترین نقشمایههای مهرها و اثرمهرها نیز باید به الهههای آفرودیت، تیکه، آتنا، و نیکه اشاره کرد. همچنین، باید اظهار داشت که استفاده از نقوش زنان در دورة سلوکی بیشتر رایج بوده و بر مهرهای دورة اشکانی، به غیر از سه مورد، بهندرت از تصویر زنان استفاده شده است.
باستان شناسی
بهمن فیروزمندی؛ مژگان خان مرادی
چکیده
این پژوهش به مطالعۀ نقش و جایگاه زن در دورة اشکانی میپردازد. منابع تاریخی بسیار گذرا به زنان این دوره پرداخته و اطلاعاتی سطحی و گاه بدور از واقعیت ارائه کردهاند. این منابع صرفاً چند تن از زنان درباری، محدودیتهای اجتماعی زنان، برخی ازدواجهای سیاسی، و موضوع ازدواج با محارم را بر ما هویدا ساختهاند. در این نوشتار، برای دستیابی ...
بیشتر
این پژوهش به مطالعۀ نقش و جایگاه زن در دورة اشکانی میپردازد. منابع تاریخی بسیار گذرا به زنان این دوره پرداخته و اطلاعاتی سطحی و گاه بدور از واقعیت ارائه کردهاند. این منابع صرفاً چند تن از زنان درباری، محدودیتهای اجتماعی زنان، برخی ازدواجهای سیاسی، و موضوع ازدواج با محارم را بر ما هویدا ساختهاند. در این نوشتار، برای دستیابی به وضعیت زن در این دوره آثار مکشوفه از سراسر امپراتوری اشکانی اعم از قلمرو غربی (هترا، آشور، سلوکیه، نیپور، بابل، دورا اروپوس، پالمیر، و...)، قلمرو شرقی (کوه خواجه)، و مناطقی چون الیمایس و نواحی مرکزی ایران بررسی شد. در این دوره، برخلاف دورۀ هخامنشی، بیشتر به شمایلنگاری زن پرداخته شده؛ به گونهای که نقش زن بر روی سکه، گچبری، نقاشی دیواری، نقش برجسته، و اشیا به تصویر درآمده یا شمایل زن در قالب مجسمه، پیکرک، و... ساخته شده است. مطالعه و بررسی آثار باستانشناختی یادشده نشان میدهد که زنان در دورة اشکانی در عرصههای مختلف مذهبی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و هنری حضور داشتهاند.
واژگان کلیدی: زن، دوره اشکانی، زنان درباری، ملکه ها، شمایل نگاری.